कोणतीही गोष्ट करायची आहे व त्यासाठी लागणारी जिद्द आणि मेहनत करण्याची तयारी असेल तर वयाचे बंधन किंवा वयाचा अडसर त्यामध्ये येत नाही. कामामधील सातत्य तसेच ध्येय पूर्ण करण्यासाठी लागणारी आसक्ती जर मनामध्ये राहिली तर व्यक्ती नक्कीच यशस्वी होतो हे मात्र निश्चित.
अगदी याच पद्धतीने जर आपण उत्तर प्रदेश राज्यातील शामली येथील इसोपुर तेल गावच्या रहिवासी असलेल्या 58 वर्षाच्या शामो देवी आणि सुनीता देवी यांची यशोगाथा पाहिली तर ती तरुणांना लाजवेल अशीच आहे. या वयामध्ये शामो देवी यांनी घरकाम सांभाळून मत्स्य शेती सुरू केली मत्स्य शेतीसाठी बायोफ्लोक टेक्नॉलॉजीचा वापर केला व माध्यमातून ते दर सहा महिन्यांनी अडीच ते तीन लाख रुपये एवढी कमाई करत आहेत.
इतकेच नाही तर इतर शेतकऱ्यांना देखील ते मच्छी पालनाच्या यशासाठी आवश्यक असणाऱ्या टिप्स देऊन इतर शेतकऱ्यांना देखील शेती व्यतिरिक्त रोजगाराच्या संधी उपलब्ध करून देण्यासाठी महत्त्वाची मदत करत आहेत.
शामो देवींनी कशी केली मत्स्यपालनाला सुरुवात?
याबाबतचे सविस्तर वृत्त असे की, त्यांच्या परिसरामध्ये मत्स्य व्यवसाय विभागाच्या माध्यमातून एक कार्यशाळा आयोजित करण्यात आलेली होती व या कार्यशाळेमध्ये ज्या शेतकऱ्यांकडे कमी जमीन आहे अशा शेतकऱ्यांना मत्स्य शेतीकडे प्रवृत्त करण्यासाठी प्रयत्न करण्यात आले. याच कार्यशाळेच्या माध्यमातून त्यांना मत्स्यपालनाची प्रेरणा मिळाली. त्यानंतर त्यांनी त्यांच्या अडीच बिघा जमिनीमध्ये तलावाची उभारणी केली व पश्चिम बंगाल राज्यातून पंगाशीयस जातीच्या माशांचे प्रजातीचे मत्स्यबीज आणले व त्याचे संगोपन केले.
मात्र या पहिल्याच प्रयत्नामध्ये त्यांना तोटा आला. परंतु निराश न होता व हिम्मत न हारता त्यांनी बायोफ्लॉक तंत्रज्ञानाने मत्स्य शेतीला सुरुवात केली व आज या माध्यमातून ते दर सहा महिन्यांनी दोन ते तीन लाख रुपयांचे उत्पन्न अगदी घर सांभाळून मिळवत आहेत. सकाळी आणि संध्याकाळी घराचे काम आटोपून ते उरलेला वेळ हा त्यांच्या मत्स्य शेतीसाठी खर्च करतात. तसेच त्यांच्या गावातीलच सुनिता देवी यांनी देखील तीन वर्षापासून बायोफ्लॉक तंत्रज्ञानाने मत्स्य शेती करून चांगला पद्धतीने नफा मिळवायला सुरुवात केली आहे.
सुनीता देवी यांचे पती नरेश कुमार हे शेतकरी असून ते सुनीता देवी यांना मत्स्यपालनामध्ये मदत करतात. त्यांच्या मत्स्य शेतीतील तयार मासे विक्रीकरिता ते दिल्लीच्या बाजारपेठेत पाठवतात असे देखील त्यांनी सांगितले. विशेष म्हणजे मुख्यमंत्र्यांचे आर्थिक सल्लागार डॉ. के व्ही राजू आणि मत्स्य व्यवसाय विभागाचे सहाय्यक संचालक राजेलाल यांनी देखील मत्स्यव्यवसाय करणाऱ्या या महिलांचे कौतुक केले आहे व त्यांचा गौरव देखील केला आहे.
शामो आणि सुनीता देवी यांच्या जिल्ह्यामध्ये कुठल्याही प्रकारचे मत्स्य मार्केट नसल्यामुळे त्यांनी उत्पादित केलेले मासे ते कंत्राटदारांच्या मार्फत दिल्लीला पाठवतात. या परिसरामध्ये मासे पालन करणाऱ्या शेतकऱ्यांची संख्या सातत्याने वाढत असून मत्स्य व्यवसाय विभागाच्या माध्यमातून देखील शेतकऱ्यांना याबाबतीत प्रोत्साहन व त्यांचे प्रबोधन करण्याचे काम करण्यात येत आहे.
मत्स्य शेतीतील बायोफ्लॉक पद्धत काय आहे?
मत्स्य विभागाचे सहाय्यक संचालक राजेलाल या पद्धती विषयी सांगतात की या तंत्रज्ञानामध्ये बायोफ्लॉक जिवाणूचा वापर केला जातो व या तंत्रात प्रथम माशांना सिमेंट किंवा जाड पॉलिथिनच्या टाकीमध्ये टाकले जाते व त्यानंतर माशांना अन्नपुरवठा केला जातो. या पद्धतीत मासे 75 टक्के अन्न शरीरातून विष्टा रूपात बाहेर टाकतात व मग बायोफ्लॉक बॅक्टेरिया या स्टुलचे प्रोटीन मध्ये रूपांतर करण्याचे काम करतात व नंतर ते मासे खातात व त्यामुळे त्यांचा विकास वेगाने होतो.
किती येतो या टेक्नॉलॉजीचा खर्च?
शेतकऱ्याने दहा हजार लिटर क्षमतेची टाकी बनवली तर ती बनवण्यासाठी 32 ते 35 हजार रुपये खर्च येतो व या टाकीचा वापर तुम्ही पाच वर्षांपर्यंत करू शकता. मत्स्यपालनात 25 ते 30 हजार रुपये गुंतवले तर तुम्हाला सहा महिन्यात तीन ते चार क्विंटल माशांचे उत्पादन सहज मिळते.
या टेक्नॉलॉजी चा फायदा म्हणजे कमीत कमी खर्च तसेच कमीत कमी जागेत जास्त उत्पादन मिळते व चार महिन्यात एकदाच या टॅकमध्ये पाणी भरले जाते. जेव्हा या पाण्यात घाण साचते तेव्हा फक्त दहा टक्के पाणी काढून ते स्वच्छ करता येते व या पद्धतीत मत्स्यपालनातील लागणाऱ्या मजुरीचा खर्च देखील कमी होतो.
