Agriculture Drone : आजच्या काळात शेतीत तंत्रज्ञान झपाट्यानं पुढं जात आहे. परंपरागत शेतीबरोबरच आता आधुनिक साधनांची मदत घेऊन अधिक उत्पादन घेण्याचा प्रयत्न शेतकरी करत आहेत. त्यात ‘ड्रोनद्वारे फवारणी’ ही एक अत्यंत उपयोगी आणि पुढारलेली पद्धत शेतकऱ्यांच्या मदतीस आली आहे. आज आपण जाणून घेऊया की ड्रोन फवारणी म्हणजे काय, त्याचे फायदे काय आहेत, आणि शेतकऱ्यांनी कोणत्या गोष्टी लक्षात ठेवाव्यात.
ड्रोनद्वारे फवारणी म्हणजे काय?
ड्रोन ही एक प्रकारची छोट्या आकाराची उडणारी मशीन असते. ती रिमोटने चालवली जाते किंवा त्यात आधीच प्रोग्राम टाकून दिला जातो की ती कुठे कुठे फिरावी. या ड्रोनमध्ये औषध टाकण्यासाठी एक टाकी असते. ही टाकी शेतातील पिकांवर हवेतून औषध फवारते.
पूर्वी शेतकरी फवारणी करताना मशीन खांद्यावर घेऊन शेतभर फिरायचे. त्यामुळे वेळ, श्रम, आणि आरोग्य दोन्ही खर्च व्हायचे. पण आता ड्रोनमुळे हे काम अगदी काही मिनिटांत आणि अचूकतेने होतं.
ड्रोन फवारणीचे फायदे
1. वेळेची बचत
ड्रोनमुळे एक एकरी शेतावर फवारणी करण्यास फक्त ७ ते १० मिनिटं लागतात. याच कामासाठी पारंपरिक पद्धतीनं २ ते ३ तास लागू शकतात. यामुळे मोठ्या शेतातही वेळेत फवारणी करता येते आणि वेळेवर कीड नियंत्रण होतं.
2. पाण्याची बचत
ड्रोनद्वारे फवारणी करताना पारंपरिक पद्धतीपेक्षा ८०-९०% कमी पाणी लागते. म्हणजेच कमी पाण्यात अधिक काम. हे विशेषतः दुष्काळग्रस्त भागासाठी फायदेशीर आहे.
3. औषधांची अचूक फवारणी
ड्रोन उंचीवरून सरळ रेषेत फवारणी करतं. त्यामुळे प्रत्येक झाडावर समान प्रमाणात औषध पडतं. हाताने किंवा पंपाने फवारणी करताना काही भाग जास्त किंवा काही भाग कमी फवारला जातो, पण ड्रोनमुळे हे टाळता येतं.
4. शेतकऱ्याचं आरोग्य सुरक्षित
फवारणी करताना अनेक वेळा शेतकऱ्यांना विषारी औषधांचा संपर्क येतो. यामुळे डोकेदुखी, त्वचा विकार, श्वासाचे त्रास होतात. ड्रोन वापरल्यास शेतकरी जमिनीवरच राहतो आणि औषध फवारणी ड्रोन करतं, त्यामुळे थेट संपर्क टाळता येतो.
5. कमी मजुरी खर्च
सध्या मजुरांची उपलब्धता कमी झाली आहे आणि मजुरीचा खर्चही वाढलाय. ड्रोनमुळे मजुरांवरचा अवलंब कमी होतो. एक व्यक्ती एकट्याने ड्रोन ऑपरेट करू शकतो.
6. प्रेसीजन शेती (Precision Farming)
ड्रोनमधून केवळ फवारणीच नाही तर पिकांची अवस्था, कीड कशी पसरली आहे, कोणता भाग पाण्याअभावी आहे, हे पाहण्यासाठी कॅमेरेही लावता येतात. यामुळे योग्य ठिकाणी योग्य उपचार करता येतो.
ड्रोन वापरताना काय काळजी घ्यावी?
1. परवाना आवश्यक आहे
ड्रोन उडवण्यासाठी भारत सरकारच्या DGCA (डायरेक्टोरेट जनरल ऑफ सिव्हिल एव्हिएशन) कडून परवाना घ्यावा लागतो. अनधिकृत ड्रोन वापरल्यास दंड होऊ शकतो.
2. ड्रोन ऑपरेटर प्रशिक्षण घ्या
ड्रोन चालवण्यासाठी थोडं तांत्रिक ज्ञान असावं लागतं. आज अनेक कृषी महाविद्यालये किंवा कंपन्या प्रशिक्षण देत आहेत. योग्य ट्रेनिंग घेतल्यास ड्रोन अधिक सुरक्षितपणे आणि अचूक वापरता येतो.
3. हवामान पाहून फवारणी करा
जास्त वारा असताना किंवा पावसाळ्यात ड्रोन फवारणी टाळावी. अशावेळी औषध इतरत्र उडून जाऊ शकते, पिकांवर योग्य परिणाम होत नाही.
4. बॅटरी चार्जिंग आणि देखभाल
ड्रोन इलेक्ट्रिक बॅटरीवर चालतं. त्यामुळे नियमितपणे बॅटरी चार्ज करणं आणि मशीनची देखभाल करणं गरजेचं आहे. वारंवार तपासणी केल्यास बिघाड टाळता येतो.
5. फवारणीसाठी योग्य औषध निवडा
ड्रोनद्वारे फवारणी करताना कोणतं औषध किती प्रमाणात वापरायचं, ते पाण्यात कसं मिसळायचं, हे नीट समजून घ्या. कृषी सल्लागार किंवा कृषी अधिकारी यांच्याकडून माहिती घ्या.
6. इतरांची सुरक्षा लक्षात ठेवा
ड्रोन उडवत असताना जवळच कोणी माणसं, जनावरे, किंवा वस्ती नसेल याची खात्री करा. औषध उडून त्यांच्या अंगावर जाऊ नये.
ड्रोन शेतीसाठी कधी फायदेशीर ठरतो?
जर पिकांमध्ये कीड अचानक वाढली असेल आणि तातडीने फवारणी करावी लागली, तर ड्रोन खूप उपयोगी ठरतो.
डाळिंब, कपाशी, भात, मका, ऊस, सोयाबीन यांसारख्या पिकांमध्ये ड्रोनचा मोठा फायदा होतो.
पावसाळ्यात शेतात पाय ठेवता येत नसेल, तर ड्रोनचं काम सोपं होतं.
डोंगराळ भागात किंवा मोठ्या शेतांमध्येही ड्रोन उपयुक्त आहे.
ड्रोन विकत की भाड्याने ?
सध्या एक चांगला कृषी ड्रोन सुमारे ₹४–६ लाखांपर्यंत येतो. त्यामुळे सर्व शेतकऱ्यांना तो विकत घेणं शक्य नसेल. अशावेळी शेतकरी गट, सेवा संस्था, कृषी सहकारी संस्था यांच्याकडून ड्रोन भाड्याने घेता येतो.
काही राज्य सरकारांनी ड्रोन शेतीसाठी अनुदानही जाहीर केलं आहे. त्यामुळे सरकारच्या योजना आणि अनुदानाची माहिती घेणं फायद्याचं ठरेल.
