Saffron Farming:- शेतकऱ्यांनी आता मोठ्या प्रमाणावर तंत्रज्ञानाची कास धरली असल्यामुळे अनेक वेगवेगळ्या पिकांचे उत्पादन देशाच्या कानाकोपऱ्यामध्ये यशस्वी करून दाखवलेली आहेत. हवामान बदलाच्या अनुषंगाने शेती पद्धतीत बदल करून अनेक वेगवेगळ्या पिकांची लागवड शेतकऱ्यांनी यशस्वी करून दाखवली आहे.
उदाहरणच घेतले तर सफरचंद हे पीक हिमाचल प्रदेश तसेच जम्मू-काश्मीर सारख्या थंड प्रदेशात येणारे पीक म्हणून ओळखले जाते. परंतु महाराष्ट्रासारख्या उष्ण हवामान असलेल्या ठिकाणी देखील बऱ्याच शेतकऱ्यांनी सफरचंदाचे पीक यशस्वी करून दाखवले आहे. या अशा प्रकारच्या शेतीमध्ये नक्कीच तंत्रज्ञानाची मदत शेतकऱ्यांना होताना आपल्याला दिसून येते.
याच अनुषंगाने जर आपण केशर या पिकाचा विचार केला तर हे प्रामुख्याने जम्मू-काश्मीर या ठिकाणी येणारे पीक आहे. परंतु आपल्याकडील बऱ्याच ठिकाणी आता शेतकऱ्यांनी केशर शेती यशस्वी करून दाखवली आहे. त्यातल्या त्यात महाराष्ट्रातील यवतमाळ जिल्ह्यासारख्या उष्ण ठिकाणी
अतिशय थंड वातावरणात येणाऱ्या केशर लागवड यशस्वी करणे म्हणजे वाटते तितकी सोपी बाब नाही. परंतु वयाच्या साठी पार केलेल्या या तरुण शेतकऱ्याने ही किमया साध्य करून दाखवली आहे. या शेतकऱ्याचे नाव आहे डॉ. अशोक भरणे हे होय. त्यांचीच यशोगाथा आपण या लेखात बघणार आहोत.
यवतमाळ सारख्या उष्ण जिल्ह्यात केशर लागवड यशस्वी
याबाबत सविस्तर वृत्त असे की, विदर्भातील यवतमाळ जिल्ह्यात असलेल्या आर्णी चिखली येथील दारव्हा येथील डॉ.अशोक भरणे एमबीबीएस असून पेशाने डॉक्टर आहेत. परंतु मध्यंतरी आलेल्या कोरोनामुळे त्यांनी या व्यवसायातून निवृत्ती घेतली व शेतीकडे लक्ष द्यायचे निश्चित केले.
परंतु शेती करायचे निश्चित केल्यानंतर कोणत्या पिकाची लागवड करावी हे ठरवत असताना मात्र त्यांनी केशर उत्पादन घेण्याचा विचार केला. आता केशर म्हटले म्हणजे थंड प्रदेशात येणारे पीक आहे व या पिकाची लागवड आपल्या महाराष्ट्र सारख्या व त्यातल्या त्यात विदर्भात करणे म्हणजे खूप धाडसाचे असे काम होते.
म्हणून त्यांनी केशर लागवडीविषयी संपूर्ण माहिती घेण्यासाठी पुणे भागातील व हरियाणा राज्यातील काही केशर लागवड केलेल्या शेतकऱ्यांकडून अनुभव घेतले. एवढेच नाही तर काश्मीरला दोन वेळा भेट दिली व प्रत्येक भेटीत 15 ते 20 दिवस त्या ठिकाणी राहिले व केशर शेती समजून घेतली.
अशी केली केशर शेतीची सुरुवात
अशा पद्धतीने केशर शेती विषयी संपूर्ण माहिती मिळवल्यानंतर काश्मीरहुन त्यांनी 300 किलो केशरचे कंद आणले व ते लाकडी रॅकवर वाढवायचे हे निश्चित केले. परंतु यामध्ये बुरशीचा संसर्ग झाल्यामुळे सुरुवातीचे 25 ते 30 हजारांचा खर्च त्यांचा वाया गेला. त्यानंतर मात्र त्यांनी खिडक्यांना जाळ्यांचा वापर केला व जाळीवर हे कंद ठेवले.
ही पद्धत प्रामुख्याने एरोपोनिक्स पद्धत म्हणून ओळखली जाते. या पद्धतीमध्ये माती व पाणीचा वापर न करता केशरची वाढ करणे अपेक्षित होते. त्या दृष्टिकोनातून आद्रता मिळवण्याकरिता ह्यूमीडिफायर ची गरज होती. परंतु त्या ऐवजी फॅन व आरो पद्धतीचे पाणी वापरून आद्रता तयार करण्यामध्ये ते यशस्वी ठरले.
केशरची योग्य वाढ व्हावी याकरिता 200 चौरस फुटांची जागा व त्यामध्ये रॅक अशी व्यवस्था केली असून प्रत्येक रॅकमध्ये पाच शेल्फ आहेत. केशरची वाढ चांगली व्हावी म्हणून ग्रोईग लाईटचा वापर करण्यात आला असून एलईडी लाइट्स देखील वापरले आहेत.
थंड वातावरण तयार व्हावे म्हणून एसीचा वापर करण्यात आला असून केशर फुलांच्या चांगल्या वाढीकरिता सुरुवातीच्या काळात चार ते शून्य अंश सेल्सिअस तापमानची गरज असल्यामुळे चिलरचा वापर करण्यात आला आहे. हा संपूर्ण सेटअप उभारण्यासाठी त्यांना सहा लाख रुपये खर्च आला.
कसे असते केशर उत्पादनाचे स्वरूप?
साधारणपणे ऑगस्ट ते नोव्हेंबर हा कालावधी केशर पिकाचा असतो व सप्टेंबरमध्ये जर लागवड केली तर नोव्हेंबर मध्ये हे पीक फुलोरा म्हणजेच फुल धारणेत येते. फुलांमध्ये केशरच्या तीन पाकळ्या असतात व पाचशे किलो बियाण्यापासून एक किलो पर्यंत व 170 ते 180 फुलांपासून एक ग्रॅम केशरचे उत्पादन मिळते.
डॉ. भरणे यांनी केशरच्या पहिल्या प्रयोगामध्ये 420 ग्रॅम केशरचे उत्पादन मिळवले. हे उत्पादित झालेले केशरला 400 ते 500 रुपये प्रति ग्रॅम दर मिळाला.
अशाप्रकारे जर जिद्द आणि योग्य व्यवस्थापन असेल व ठरवलेली गोष्ट पूर्ण करण्यासाठी कष्ट घेण्याची तयारी असेल तर शेतीमध्ये कुठलेही उत्पादन आपण घेऊ शकतो हे डॉक्टर भरणे यांच्या उदाहरणावरून आपल्याला दिसून येते.
