Soybean Farming: देशात खरीप पिकांची (Kharif Crop) पेरणी सुरू आहे. राज्यातील शेतकरी बांधव देखील खरीप हंगामातील (Kharif Season) पिकांची पेरणी करण्यासाठी लगबग करत असल्याचे चित्र बघायला मिळत आहे. मित्रांनो आपल्या राज्यात मोठ्या प्रमाणात शेतकरी बांधव (farmer) सोयाबीनची पेरणी (Soybean Sowing) करत असतात.
अशा परिस्थितीत सोयाबीनच्या (Soybean) चांगल्या उत्पादनासाठी बीजप्रक्रिया (Seed processing) कशी करावी हे आज आपण जाणून घेणार आहोत. सोयाबीनवर बीजप्रक्रिया केल्यास उत्पादक शेतकऱ्यांना 100 टक्के फायदा होत असल्याचा दावा केला जातो.
बीज प्रक्रिया केल्याने उत्पादनात भरीव वाढ होत असल्याचे कृषी तज्ञ सांगत असतात. देशात आतापर्यंत 2.78 लाख हेक्टरवर सोयाबीनची पेरणी झाली असून, गेल्या वर्षीच्या तुलनेत 77 टक्के कमी पेरणी आतापर्यंत झाली आहे. पावसाला उशीर झाल्यामुळे पेरणीची प्रक्रिया संथ असल्याचे जाणकार लोक सांगत आहेत.
सोयाबीन आणि इतर खरीप पिकांच्या पेरणीदरम्यान विशेष बाब म्हणजे शेतकऱ्यांनी बीजप्रक्रिया करणे आवश्यक आहे. कारण चांगल्या उत्पादनासाठी जशी बियाण्याची निवड महत्त्वाची असते, त्याचप्रमाणे बियाण्याची प्रक्रिया करणेही तितकेच महत्त्वाचे असते.
आधुनिक शेतीमध्ये सातत्यपूर्ण वैज्ञानिक प्रगती तेव्हाच फायदेशीर ठरू शकते जेव्हा सुधारित वाणांचे शुद्ध आणि चांगल्या प्रतीचे बियाणे निवडून पेरणीपूर्वी त्यावर प्रक्रिया केल्यानंतरच पेरणी केली पाहिजे. यामुळे बियाण्याची उगवण वाढते, कीड आणि रोगांपासून त्यांचे संरक्षण होते. यामुळे बीज प्रक्रिया आवश्यक आहे.
या क्रमाने बियाण्याची प्रक्रिया करा
बियाणे एफ. आय. आर. क्रमानुसार उपचारीत करावे, म्हणजे प्रथम बुरशीनाशक औषध, नंतर आवश्यकतेनुसार कीटकनाशक आणि शेवटी जिवाणू संवर्धन बियाण्याचे केले पाहिजे. रासायनिक किंवा जैव-घटकांच्या स्वरूपावर अवलंबून, रसायने किंवा जैव-घटकांच्या वापरासाठी तीन पद्धतींचा अवलंब केला जातो.
•धुळ प्रक्रिया :- या अंतर्गत बीजप्रक्रिया कोरडी पावडर किंवा पावडर टाकून केली जाते. उदाहरणार्थ कार्बेन्डाझिमद्वारे बीजप्रक्रिया.
•कर्दम/स्लरी उपचार पद्धती:- पाण्यात विरघळणाऱ्या पावडरच्या मिश्रणाच्या वापरास कर्दम/स्लरी उपचार म्हणतात.
•द्रव उपचार पद्धती:- द्रव स्वरूपात वापरल्या जाणार्‍या रसायनांच्या वापरास द्रव उपचार म्हणतात.
•सुखी पद्धत -: या पद्धतीत बियाणे आणि औषधाची योग्य मात्रा प्लास्टिकच्या ड्रममध्ये टाकून 10-15 मिनिटे फिरवून बियांवर प्रक्रिया केली जाते. त्यामुळे बियांच्या वर औषधाचा हलका थर समान रीतीने येतो. ड्रम उपलब्ध नसल्यास, बियाणे स्वच्छ भांड्यात किंवा पॉलिथिनवर टाकून, आवश्यक प्रमाणात रसायन किंवा बायो-कंट्रोलर शिंपडले जाते आणि हातमोजे घालून ते मिसळले जाते, नंतर प्रक्रिया केलेले बियाणे सावलीत वाळवावे आणि पेरणी करावी. सावलीत बियाणे वाळविल्यानंतर लगेच पेरणी करावी.
•ओली पद्धत: या पद्धतीमध्ये पाण्यात विरघळणारी औषधे बियाण्यांवर प्रक्रिया करण्यासाठी वापरली जातात. बियाण्याची प्रक्रिया करण्यासाठी, मातीच्या किंवा प्लास्टिकच्या भांड्यात आवश्यकतेनुसार औषध घेऊन द्रावण तयार करा, त्यानंतर बियाणे 10-15 मिनिटे बुडवा. त्यानंतर बिया काढून सावलीत वाळवून पेरणी करावी.
जिवाणू संवर्धनासह बीजप्रक्रिया करण्याची पद्धत
यामध्ये जिवाणू संवर्धनासाठी (रायझोबियम, अॅझोटोबॅक्टर, पीएसबी कल्चर) 250 ग्रॅम गूळ एक लिटर पाण्यात घालून गरम करून द्रावण थंड केल्यानंतर त्यात 600 ग्रॅम कल्चर (3 पॅकेट) तयार द्रावण टाकून बीजप्रक्रिया करावी. याचा उपयोग एक हेक्टर पिकाच्या बियाण्यावर प्रक्रिया करण्यासाठी केला जातो.
सोयाबीन बियाणे उपचार
बियाण्यास थिरम कार्बेन्डाझिम (2:1) मिश्रण 3 ग्रॅम किंवा थिरम कार्बोक्‍सिन 2.5 ग्रॅम किंवा थायोमेथॅक्सम 78 डब्ल्यू 3 ग्रॅम किंवा ट्रायकोडर्मा विर्डी 5 ग्रॅम प्रति किलो बियाणे या प्रमाणात प्रक्रिया करा.
बियाणे उपचार फायदे
•बियाणे आणि मातीजन्य रोग आणि कीटकांपासून पिकांचे संरक्षण.
•बियांची उगवण चांगली व एकसमान असते.
•कडधान्य पिकांच्या मुळांमध्ये नोड्यूलेशनचे प्रमाण वाढते.
•बियाण्यास पोषक तत्वे उपलब्ध होतात.
•बियांची सुप्तता भंग करण्यास उपयुक्त.
•पीक उत्पादकतेत वाढ.