One Nation One Ration Card scheme : सरकारचा मोठा निर्णय ; ‘इतक्या’ राज्यात आता लागू होणार नवीन रेशन कार्ड

One Nation One Ration Card scheme :   पश्चिम बंगाल आणि दिल्ली ऑनबोर्ड आल्याने, वन नेशन वन रेशन कार्ड योजना (One Nation One Ration Card scheme) लागू करणाऱ्या राज्यांची संख्या 34 झाली आहे. 

सध्या देशात सुमारे 94.3 टक्के नागरिक या योजनेचे लाभ घेत आहे.अशी माहिती राष्ट्रीय अन्न सुरक्षा ग्राहक व्यवहार मंत्रालय, अन्न आणि सार्वजनिक वितरणने  शनिवारी दिली.  एका निवेदनात मंत्रालयाने म्हटले आहे की, “एक राष्ट्र एक रेशन कार्ड अंतर्गत, जे डिसेंबर 2020 पर्यंत 32 राज्ये/केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये यशस्वीरित्या चालू होते, आता आणखी दोन राज्ये/केंद्रशासित प्रदेश- दिल्ली आणि पश्चिम बंगाल ऑगस्ट 2021 पर्यंत कार्यान्वित झाले.

सुमारे 75 कोटी लाभार्थी (सुमारे 94.3% NFSA लोकसंख्या) समाविष्ट असलेल्या 34 राज्ये/केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये योजनेचा विस्तार झालं आहे.  उर्वरित दोन राज्ये आसाम आणि छत्तीसगड पुढील काही महिन्यांत ONORC अंतर्गत एकत्रीकरणाचे लक्ष्य आहे. असे निवेदनात म्हटले आहे.  

 एका अधिकाऱ्याने सांगितले की, दिल्लीने 23 जुलैपासून ओएनओआरसी आयोजित केली आहे, तर पश्चिम बंगालने 13 ऑगस्टपासून असेच केले आहे. सर्वोच्च न्यायालयाने (Supreme Court) 29 जून रोजी सर्व राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांना ओएनओआरसी प्रणाली लागू करण्याचे निर्देश दिले होते. ज्यामुळे जुलैपर्यंत आंतर-राज्य पोर्टेबिलिटीची परवानगी मिळते. 31 रेशन कार्ड योजनेचे उद्दिष्ट स्थलांतरित कामगार आणि त्यांच्या कुटुंबातील सदस्यांना 2013 च्या अन्न सुरक्षा कायद्यानुसार देशात कुठेही कोणत्याही रास्त भाव दुकानातून अनुदानित रेशन खरेदी करण्यास सक्षम करणे आहे. हे ऑगस्ट 2019 मध्ये लाँच करण्यात आले होते.

वन नेशन वन रेशन कार्ड योजना
केंद्रीय अन्न मंत्रालयाच्या मते, सध्या राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये मासिक सरासरी सुमारे 2.2 कोटी पोर्टेबिलिटी व्यवहार (आंतरराज्य आणि PM-GKAY अन्नधान्य व्यवहारांसह) नोंदवले जात आहेत. मंत्रालयाने म्हटले आहे की रेशन कार्डच्या आंतर-राज्य पोर्टेबिलिटीचा संबंध आहे, दिल्ली, हरियाणा, महाराष्ट्र आणि गुजरात ही चार गंतव्य राज्ये आहेत ज्यांनी योजना सुरू केल्यापासून जास्तीत जास्त आवक व्यवहार नोंदवले आहेत. तथापि, उत्तर प्रदेश, बिहार, महाराष्ट्र, आंध्र प्रदेश आणि कर्नाटकमध्ये सर्वाधिक बाहेरगावी व्यवहारांची नोंद झाली आहे.

34  राज्ये/केंद्रशासित प्रदेश आता शिधापत्रिका योजना राबवत आहेत
अनेक कल्याणकारी योजना चांगल्या हेतूने तयार केल्या जातात, परंतु त्यांच्या अंमलबजावणीच्या वेळी अनेक (अपेक्षित आणि अनपेक्षित) अडथळ्यांना सामोरे जावे लागते. भारत सरकारने अलीकडेच सुरू केलेली वन नेशन वन रेशन कार्ड योजना ही अशीच एक योजना आहे.

अशा नियोजनाची गरज उदाहरणाच्या सहाय्याने अधोरेखित करता येईल. समजा, भारतासारख्या विशाल देशात, प्रत्येक राज्याचे स्वतःचे वाहतूक नियम आहेत. काही राज्ये ‘keep to left’ नियमाचे पालन करतात तर काही ‘keep to right’ नियमाचे पालन करतात. दुसर्‍या राज्यात प्रवेश केल्यावर ड्रायव्हरने स्थानिक कायद्याचे पालन केले पाहिजे. हे रेशनकार्ड व्यावहारिक कारणांसाठी अवघड आहे आणि त्यामुळे अपघात होऊ शकतात, जे देशातील सर्व राज्यांनी व्यापकपणे एकसमान वाहतूक नियमांचे पालन केल्यास ते टाळता येऊ शकतात. कदाचित याच विचारातून केंद्र सरकारला ONORC ची कल्पना आणण्याची प्रेरणा मिळाली असावी.

वन नेशन वन रेशन कार्ड योजनेचे फायदे
ONORC चे समर्थक दावा करतात की या योजनेचे अनेक फायदे आहेत. स्थलांतरित मजूर त्याच्या अनेक लाभार्थ्यांपैकी एक आहेत. अशा कुटुंबांना त्यांच्या मूळ राज्यात शिधापत्रिका असूनही त्यांना राहत्या राज्यात शिधापत्रिका मिळण्यात अडचणी येतात.