Oldest Heart: जगातील सर्वात जुने हृदय सापडले, त्याचे वय जाणून तुम्हालाही वाटेल आश्चर्य; कोणाचे आहे हे हृदय जाणून घ्या येथे सविस्तर…..

Oldest Heart: जगातील बहुतेक प्राण्यांना हृदय असते. पण अलीकडेच शास्त्रज्ञांनी सर्वात जुने हृदय (oldest heart) शोधून काढले आहे. हे एक जीवाश्म (fossil) आहे. पण पूर्णपणे सुरक्षित. हे हृदय पाठीचा कणा असलेल्या जीवाचे आहे. जेव्हा शास्त्रज्ञांनी त्याचे 3D स्कॅनिंग (3D scanning) केले तेव्हा हृदयाच्या आतल्या अवयवांची स्थिती पाहून त्यांना आश्चर्य वाटले. आता हे हृदय काम करत नाही पण त्याचा प्रत्येक भाग एकमेकांशी जोडला गेला होता. हे हृदय कोणत्या प्राण्याचे आहे आणि त्याचे वय किती आहे हे जाणून घेऊया?

शास्त्रज्ञांनी या हृदयाला आर्थ्रोडायर हार्ट (Arthrodire Heart) असे नाव दिले आहे. हे सुमारे 380 दशलक्ष वर्षे म्हणजे 38 कोटी वर्षे जुने आहे. हे आर्मर्ड फिशचे हृदय (Heart of Armored Fish) आहे, म्हणजे मजबूत चिलखतासारखी त्वचा असलेला मासा. या हृदयात कधीतरी रक्त वाहत असावे, पण आता त्यात फक्त खनिजे भरलेली आहेत. इतक्या वर्षात इतके खनिज साठे केले जातात. शास्त्रज्ञांना देखील आश्चर्य वाटले की, त्याच्या मऊ उती अजूनही सुरक्षित आहेत. त्यामुळे त्याचे थ्रीडी स्कॅनिंग त्याला करता आले व ऊतींचा अभ्यास करता आला.

प्राचीन माशांचे हे हृदय एस-आकाराचे अवयव (S-shaped organ) होते. ज्यामध्ये दोन कक्ष होते. याला मोठे चेंबरच्या वर लहान चेंबर निश्चित केले होते. जीवाश्मशास्त्रज्ञांच्या अंदाजापेक्षा ते अधिक आधुनिक हृदय होते. त्यामुळे आता या हृदयाचा अभ्यास करून अशा जुन्या प्राण्यांबद्दल अधिक सखोल माहिती मिळेल, अशी आशा व्यक्त केली जात आहे. यामुळे मान आणि डोक्याच्या उत्पत्तीचे रहस्य देखील उघड होईल. तसेच जबड्यांचा विकास होतो. ऑस्ट्रेलियातील कर्टिन विद्यापीठातील जीवाश्मशास्त्रज्ञ केट ट्रिनाजास्टिक (Kate Trinajastic) यांनी सांगितले की, मी 20 वर्षांपासून अशा जीवाश्मांचा अभ्यास करत आहे. पण मला आजपर्यंत अशी दुर्मिळ गोष्ट सापडलेली नाही.

केटने सांगितले की, उत्क्रांती ही अतिशय संथ प्रक्रिया आहे. हा जीवाश्म दाखवतो की जबडा नसलेले प्राणी जबड्याशिवाय कसे बनले. आमच्या अभ्यासात असे दिसून आले आहे की, ते आर्थ्रोड्रॉइड माशांचे हृदय आहे. जे ति तोंडात ठेवत होती. गिल्स अंतर्गत, जसे आजकाल शार्क माशांचे हृदय असते. आम्हाला हे हृदय पश्चिम ऑस्ट्रेलियाच्या उत्तरेला असलेल्या गोगो फॉर्मेशनमधून मिळाले आहे. हे ठिकाण जीवाश्मांसाठी ओळखले जाते. डेव्होनियन काळातील अनेक जीवाश्म येथे आहेत. ज्यांचे वय 41.92 कोटी ते 35.89 कोटी वर्षे आहे.

डेव्होनियन काळात, या माशांनी सुमारे 50 दशलक्ष वर्षे समुद्रावर राज्य केले. त्यानंतर ते गायब होऊ लागले. या काळात हे एका माशाचे जीवाश्म बनले असेल. ज्याचे सर्व अवयव नष्ट झाले होते, परंतु हृदय क्षय होण्याआधीच खनिजे जमा झाल्यामुळे जीवाश्म बनले. केटने सांगितले की, या जीवाश्माच्या आत डोकावण्यासाठी आम्हाला ते तोडण्याची गरज नाही. आम्ही ते 3D स्कॅन केले. ज्यावरून त्याचे अंतरंग उघड झाले. सोबत हे हि समजले ते कसे कार्य करते.

स्वीडनमधील उप्पसाला विद्यापीठातील जीवाश्मशास्त्रज्ञ पेर आलबर्ग यांनी सांगितले की, गोगोमध्ये आढळणाऱ्या कोणत्याही माशाच्या हृदयाच्या मऊ ऊतींचे अशा प्रकारे संरक्षण केले जाईल. मऊ ऊतक असलेले जीवाश्म सहसा सपाट असतात. प्लेटसारखे पण हे हृदय 3D आकारात आहे. म्हणजेच त्याच्या मूळ आकारात. आम्हाला हे हृदय काही दशकांपूर्वी सापडले असते तर आम्ही त्याची चाचणी करू शकलो नसतो कारण तेव्हा आमच्याकडे असे तंत्रज्ञान आणि स्कॅनर नव्हते. या हृदयाचा अभ्यास करण्यासाठी ऑस्ट्रेलियन न्यूक्लियर सायन्स अँड टेक्नॉलॉजी ऑर्गनायझेशन आणि फ्रान्सच्या युरोपियन सिंक्रोट्रॉन रेडिएशन फॅसिलिटीची मदत घेण्यात आली. जेणेकरून ते स्कॅन करता येईल.

पेर अलबर्ग यांनी सांगितले की, या हृदयाच्या आतील भागात सर्वत्र विविध खनिजांचे मिश्रण आहे. म्हणजेच रक्ताऐवजी खनिजे भरलेली असतात. त्यामुळे हे हृदय खराब झाले नाही. त्यावेळच्या माशांची हाडे अतिशय धारदार होती, हेही या हृदयाच्या अभ्यासावरून आपल्याला कळले आहे. बाहेरची त्वचा ढालीसारखी मजबूत होती. हा अभ्यास नुकताच जर्नल सायन्समध्ये प्रकाशित झाला आहे