Success Story : भारतात आजच्या घडीला देखील सर्वच क्षेत्रात पुरुषांचे वर्चस्व पाहायला मिळते. शेतीच्या क्षेत्रात तर महिला शेतकरी (Women Farmer) बोटावर मोजण्याइतकेच सक्रिय आहेत. मात्र आता हळूहळू शेतीचे (Farming) चित्र बदलू लागले आहे.
प्रयोगशील महिला शेतकरी आता शेती व्यवसायात (Agriculture) आपल्या मेहनतीच्या जोरावर एक नवीन आयाम प्रस्थापित करत आहेत. यामुळे इतर महिला शेतकऱ्यांना (Successful Women Farmer) देखील आदर्श मिळत आहे.
मित्रांनो आज आपण अशाच एका महिला शेतकऱ्याची यशोगाथा (Farmer Success Story) त्याविषयी जाणून घेणार आहोत ज्यांनी पुरुषप्रधान व्यवस्थेला तडा जाईल असे काम केले आहे. राजस्थान मधील एका कमी शिक्षित महिलेने शेतीमध्ये आधुनिक पद्धतीचा अवलंब करून सेंद्रिय शेती सुरू केली आहे.
विशेष म्हणजे या महिलेने सेंद्रिय शेतीतून लाखो रुपयांची कमाई करून दाखवली आहे. यामुळे सध्या ही महिला शेतकरी चर्चेचा विषय ठरत आहे. राजस्थानमधील सीकरमध्ये अनोख्या पद्धतीने सेंद्रिय शेती करणाऱ्या संतोष पाचर या महिला शेतकरी, ज्याने केवळ 8 वी पर्यंत शिक्षण घेतलेले आहे, परंतु तूप-मधासह गाजराची सेंद्रिय शेती करून त्यांनी बड्या शास्त्रज्ञांमध्ये आपले लोह सिद्ध केले आहे. संतोषजींनी केवळ अनोख्या पद्धतीने सेंद्रिय शेती करून गाजराचे अप्रतिम बियाणे विकसित केले नाही तर ते हजारो शेतकऱ्यांना सेंद्रिय शेती कशी करावी हे देखील शिकवत आहेत.
30 बिघा जमिनीवर गाजराची सेंद्रिय शेती
संतोष पाचर यांनी त्यांच्या शेतात गाजरांसह बागायती आणि पारंपारिक पिकांसाठी सेंद्रिय शेतीचा अवलंब केला आहे, परंतु त्यांना 2002 पासून शेतीची ओळख मिळाली, जेव्हा त्यांनी त्यांच्या 30 बिघा जमिनीवर पारंपारिक पिकांव्यतिरिक्त गाजरांची सेंद्रिय शेती सुरू केली. यापूर्वी संतोष आणि त्यांच्या कुटुंबीयांनी शेतीसाठी रासायनिक पद्धतीचा वापर केला, त्यामुळे पिकाचे उत्पादन घटू लागले.
त्याचबरोबर सेंद्रिय शेती करूनही सुरुवातीला अनेक समस्यांना सामोरे जावे लागले. गाजराची सेंद्रिय शेती करताना फळांचा आकार अनियमित होता, त्यामुळे उत्पादनाला योग्य भाव बाजारात मिळत नव्हता, मात्र संतोष पाचर यांनी स्वत: सेंद्रिय शेतीसह सुरक्षित उत्पादन मिळविण्याचा नवा मार्ग शोधून काढला. अशा प्रकारे, त्यांना केवळ प्रसिद्धीच मिळाली नाही, तर कृषी क्षेत्रात नवनवीन शोधांना चालना देण्यासाठी राष्ट्रपती पुरस्कारानेही सन्मानित करण्यात आले.
तूप-मध बुडवून पिकवले सेंद्रिय गाजर
संतोष पाचर यांनी त्यांच्या आयुष्यात तसेच शेतात खूप संघर्ष केला. आता माती आणि पीक वाचवण्यासाठी सेंद्रिय शेती सुरू केली आहे, पण सुरुवातीच्या काळात त्याचा चांगला परिणाम झाला नाही. गाजरांचा दर्जा आणि पोत ढासळू लागला. ही समस्या सोडवण्यासाठी अनेक तज्ज्ञांशी संपर्क साधून कृषी मेळावेही काढले. यानंतर कृषी तज्ज्ञांकडून मिळालेल्या माहितीनुसार, कचऱ्याच्या उत्पादनामागील खरे मूळ हे निरुपयोगी दर्जाचे बियाणे होते, जे शेतीमध्ये वापरले जात होते आणि उत्पादनही वाया जात होते.
यानंतर संतोष पाचर यांनी स्वत: परागीकरणाचे नवीन तंत्र तयार केले, जेणेकरून पिकांच्या उत्पादनाबरोबरच गुणवत्ताही सुधारता येईल. सुरुवातीला संतोषने गाजराचे 15 मि.ली. मध आणि 5 मि.ली. तूप प्रक्रिया केली आणि बियांवर मध-तुपाचा थर लावल्यानंतर ते सावलीत सुकविण्यासाठी ठेवले. गाजराच्या बियांना मध आणि तुपाने लेप करण्याची कृती प्रभावी झाली आणि पहिल्याच उत्पादनात आश्चर्यकारक परिणाम मिळू लागले. आता गाजरांचा आकार सरळ आणि लांब होऊ लागला.
या गाजरांचा रंग तर चमकदार तर आहेच, पण त्यांची चवही पूर्वीपेक्षा गोड झाली आहे. यानंतर संतोष पाचर यांनी स्वत:च्या बियाण्यांवर प्रक्रिया सुरू केली आणि 2022 साली नवीन गाजर बियाणे घेऊन शेती करण्यास सुरुवात केली. हे तेच बियाणे होते, ज्यापासून वाकडी फळे येत होती, परंतु आता सेंद्रिय पद्धतीने बियांची प्रतवारी करून बियाण्याची गुणवत्ता सुधारली आहे.
संतोष पाचर यांनी 2010 मध्ये या नवीनतम विकसित जातीला SPL-101 असे नाव दिले. गाजराच्या जुन्या जातीपासून 90 दिवसांत पीक तयार होते, आता एसपीएल-101 जाती अवघ्या 75 दिवसांत पिकण्यास तयार होतं आहेत. त्याच्या बियाण्यांवर जैविक पद्धतीने प्रक्रिया केल्यावर उगवणही चांगली होते आणि नंतर या पिकातून 1.5 ते 2.5 फूट लांबीचे गाजर निघतात.
नवीन गाजर पासून 20 लाख रुपये कमवले बर
नवीन वाणापासून चांगले उत्पादन घेतल्यानंतर शेजारीच या नवीन जातीची ओळख करून दिली, बियाण्यांना प्रोत्साहन मिळू लागल्यावर त्यांनी राज्याच्या कृषी अधिकाऱ्यांकडे जाऊन बियाण्यांबाबत सांगितले व यशस्वी चाचणीनंतर या बियाण्यांची नोंदणी करण्यात आली. एसपीएल-101 या नावाने बियाणं नोंदणी करण्यात आलं.
आता संतोष पाचर आणि त्यांचे पती नवीन बियाण्यांपासून गाजराच्या लागवडीसोबत रोपवाटिका तयार करतात, ज्यामध्ये नवीन रोपे तयार केली जातात. आता नवीन वाणापासून लागवड केल्यास दीड टक्के अधिक नफा मिळतो, तसेच बियाणे विकून वार्षिक दीड लाख रुपयांचे उत्पन्न मिळते. एवढ्या प्रदीर्घ प्रवासानंतर आज संतोष पाचर आणि त्यांचे पती यांचे वार्षिक उत्पन्न 20 लाख रुपये आहे.
या प्रदीर्घ प्रवासानंतर आता ते वर्षाला 20 लाख रुपये कमावत असल्याचे संतोष सांगतात, जे गेल्या काही वर्षांच्या तुलनेत 20 पटीने अधिक आहे. संतोष पाचर यांच्या या नवकल्पनांसाठी आणि प्रयत्नांसाठी 2013 आणि 2017 मध्ये राष्ट्रपती पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले आहे. आतापर्यंत संतोष या महिला शेतकऱ्याने हजारो लोकांना सेंद्रिय शेतीचे धडे दिले आहेत.
