अहमदनगर Live24 टीम, 20 फेब्रुवारी 2022 :- इच्छा नसतानाही जास्त खाण्याकडे आपला कल असतो, पण त्यामागचे कारण काय आहे हे तुम्हाला माहीत आहे का? यामागचे कारण शास्त्रज्ञांनी शोधून काढले आहे. संशोधकांचे म्हणणे आहे की आपल्या भूकेचे पाच प्रकार आहेत जे आपल्याला विशिष्ट प्रमाणात पोषकद्रव्ये मिळतील याची खात्री करण्यासाठी एकत्रितपणे कार्य करतात. हे पोषक तत्व आपल्या शरीराला कार्यक्षमतेने कार्य करण्यासाठी आवश्यक असतात.(Problem of overeating)
30 वर्षांपासून प्राण्यांच्या वर्तनावर काम करणारे शास्त्रज्ञ डेव्हिड रौबेनहायमर आणि स्टीफन सिम्पसन यांनी मानवाच्या आहारावर महत्त्वपूर्ण काम केले आहे. त्यांनी केलेला अभ्यास प्लस वन जनरलमध्ये प्रकाशित झाला आहे. दिलेल्या आहाराचा तीस दिवस अभ्यास केला. त्यांच्या रोजच्या जेवणात विविधता होती. त्यात प्रथिने ते चरबी आणि कर्बोदकांमधे संतुलित प्रमाणात होते.
डेव्हिड रौबेनहायमर आणि स्टीफन सिम्पसन यांनी मानवांवर ही क्रिया पुन्हा केली. त्यासाठी दहा स्वयंसेवकांची निवड करण्यात आली. ते दोन गटात विभागले गेले. पहिल्या गटाला बुफे पद्धतीत उच्च-प्रथिनेयुक्त आहार देण्यात आला आणि दुसऱ्या गटाला दोन दिवस कमी-प्रथिने, उच्च-कार्बोहायड्रेट, उच्च चरबीयुक्त आहार देण्यात आला.
हे कारण पुढे आले :- जनरल अॅपेटाइटमध्ये प्रकाशित झालेल्या परिणामांमध्ये असे दिसून आले की जे लोक कमी प्रथिने आहार घेत होते त्यांनी जास्त कॅलरीयुक्त आहार घेतला. त्याच्या शरीरात अस्तित्वात नसलेल्या प्रथिनांचा पुरवठा हे त्याचे कारण होते. तर उच्च प्रथिने आहार घेणार्‍यांनी संतुलन राखण्यासाठी त्यांचे सेवन कमी केले.
रुबेनहाइमर आणि सिम्पसन म्हणतात, ‘भूकेला खाण्यासाठी एक शक्तिशाली ड्राइव्ह समजणे चूक आहे. ‘विविध पोषक तत्वांचा मागोवा ठेवण्यासाठी आपल्याला वेगवेगळ्या भूक लागतात आणि म्हणूनच संतुलित आहार तयार करण्याची गरज आहे.’
प्रथिने, कार्ब, फॅट, सोडियम आणि कॅल्शियम का? :- डझनभर पोषक तत्वांची विशिष्ट भूक लागली नसावी, असे संशोधकांनी सांगितले. म्हणून, जैविक प्रणाली प्रभावीपणे कार्य करण्यासाठी एक प्रक्रिया आवश्यक आहे. ‘दुसरे म्हणजे हे पोषक घटक अतिशय विशिष्ट प्रमाणात आवश्यक असतात. तिसरे, सोडियमसारखे काही घटक आपल्या वातावरणात अनेकदा दुर्मिळ होते आणि ते शोधण्यासाठी आम्हाला एका सुव्यवस्थित प्रक्रियेची आवश्यकता होती.
अल्ट्रा-प्रक्रिया केलेले पदार्थ भूक खराब करतात :- अल्ट्रा-प्रोसेस्ड खाद्यपदार्थांमध्ये सामान्यतः रसायने, रंग, स्वीटनर, स्टॅबिलायझर्स यांसारखे घटक असतात जे तुम्ही घरी स्वयंपाक करताना जोडत नाही. ते ब्रेड आणि तृणधान्यांपासून तयार जेवण आणि पुनर्रचित मांसापर्यंत सर्व प्रकारच्या उत्पादनांमध्ये आढळू शकतात.
हार्ले स्ट्रीट स्किन क्लिनिकचे सह-संस्थापक डॉ. आमेर खान म्हणतात, “त्यांच्यामध्ये उच्च-गुणवत्तेची प्रथिने कमी आहेत आणि साध्या शर्करा आणि प्रक्रिया केलेले कर्बोदकांचे प्रमाण जास्त आहे.” ‘त्यांच्यात काही महत्त्वाच्या खनिजांची कमतरता असू शकते. याचे कारण कारखानदारांकडून खर्चात कपात करणे.
अतिप्रक्रिया केलेल्या खाद्यपदार्थांमुळे हेही तोटे आहेत :- आपण जितके जास्त प्रमाणात प्रक्रिया केलेले पदार्थ खातो, तितक्या जास्त कॅलरी आपल्याला आपल्या निर्धारित प्रथिने उद्दिष्टांपर्यंत पोहोचण्यासाठी वापरण्याची आवश्यकता असते. आणि आपण त्या उद्दिष्टाकडे नैसर्गिकरित्या गुरुत्वाकर्षण करतो, जरी ते साध्य करण्यासाठी अतिरिक्त कर्बोदकांचा आणि चरबीचा वापर करावा लागतो.
अल्ट्रा-प्रोसेस केलेले पदार्थ तुम्हाला लठ्ठ बनवतात :- रुबेनहाइमर आणि सिम्पसन लिहितात, ‘अल्ट्रा-प्रक्रिया केलेले पदार्थ आपल्या शरीरात चरबी निर्माण करतात , परंतु आपल्याला चरबी आणि कर्बोदकांमधे तीव्र भूक असते म्हणून नाही, जसे की अनेकदा गृहीत धरले जाते.
त्याऐवजी, चरबी आणि कार्बचे सेवन मर्यादित करण्याच्या आपल्या क्षमतेपेक्षा प्रोटीनची भूक अधिक मजबूत असते. म्हणून, जेव्हा प्रथिने चरबी आणि कर्बोदकांद्वारे पातळ केली जातात, तेव्हा आमची भूक अशा यंत्रणांद्वारे जास्त वाढते जी आपल्याला चरबी आणि कर्बोदकांमधे खाणे बंद करण्यास सांगते.
जास्त प्रथिनांचे तोटे :- त्याच प्रकारे, जर तुम्ही तुमच्या भाज्या सतत मांसाने बदलत असाल, तर प्रथिने जास्त प्रमाणात घेतल्यास त्याचे नुकसान होऊ शकते. खान म्हणतात, ‘प्रोटीनचे प्रमाण जास्त असलेल्या आहारामुळे केवळ उष्मांकाचे सेवन मर्यादित होत नाही, तर सूक्ष्म पोषक आणि खनिजांचे प्रमाणही कमी होते.’ ‘यामुळे चयापचय मंदावतो आणि रोगप्रतिकारक शक्ती कमकुवत होऊ शकते.’
अधिक सहजपणे कसे खावे
प्रथिने, कर्बोदके आणि चरबी संतुलित करा
प्रत्येक जेवणात मॅक्रोन्यूट्रिएंट्स :- म्हणजे प्रथिने, कर्बोदकांमधे आणि चरबीचे संतुलन राखण्याचे लक्ष्य ठेवा. ‘प्रोटीनचा वापर शरीराच्या ऊती तयार करण्यासाठी आणि दुरुस्त करण्यासाठी केला जातो,’ डॉ. खान म्हणतात. ‘कार्ब्स ऊर्जा देतात; चरबी हळूहळू सोडणारी ऊर्जा आणि चरबी-विरघळणारे सूक्ष्म पोषक आणि खनिजे प्रदान करतात.’
मसाल्यांचा वापर समजून घ्या :- मसाले कसे वापरायचे ते देखील समजून घ्या. जाणून घ्या आरोग्यासाठी कोणते मसाले चांगले आहेत. शक्य असल्यास, घरी स्वतःचे मसाले वाढवा.
घाईघाईत खाऊ नका :- तुम्ही भरलेले आहात हे सांगण्यासाठी तुमच्या मेंदूला 10 ते 15 मिनिटे लागतात. त्यामुळे अन्न हळूहळू चावून खावे. एकत्र जलद न खाण्याचा प्रयत्न करा. डॉ. खान पुढे म्हणतात की, ‘कार्बोहायड्रेट्स आणि फॅट्स यांसारख्या उच्च कॅलरी असलेल्या पदार्थांचे सेवन न करता संतुलित आहारामुळे तृप्तता येते.