GK 2025 : भारतीय रेल्वे हे देशातील सर्वात मोठ्या सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्थांपैकी एक आहे.जगातील चौथ्या क्रमांकाचे सर्वात मोठे रेल्वे नेटवर्क असलेल्या भारतात दररोज 13,000 हून अधिक गाड्या प्रवासी आणि मालवाहतुकीसाठी धावत असतात. देशाच्या आर्थिक आणि सामाजिक विकासासाठी महत्त्वपूर्ण असलेल्या या रेल्वे नेटवर्कचा सातत्याने विस्तार होत आहे.देशाच्या कानाकोपऱ्यात नव्या रेल्वे लाईन टाकल्या जात असून यासाठी होणारा खर्चही प्रचंड आहे.
रेल्वेला भारताची जीवनरेखा म्हणून ओळखले जाते. प्रवासी वाहतूक आणि औद्योगिक क्षेत्रातील मालवाहतूक यासाठी भारतीय रेल्वे अत्यंत महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावत आहे.परंतु,नवीन रेल्वे मार्ग उभारण्याचा खर्च मोठा असल्याने सरकारला या प्रकल्पांसाठी प्रचंड निधीची आवश्यकता आहे.
भविष्यात रेल्वेच्या पायाभूत सुविधांमध्ये आणखी सुधारणा करण्यात येणार असून, पर्यावरणपूरक आणि वेगवान रेल्वे नेटवर्क निर्माण करण्यासाठी सरकार मोठ्या प्रमाणावर प्रयत्न करत आहे.त्यामुळे, येत्या काही वर्षांत भारतीय रेल्वेचे स्वरूप पूर्णतः बदललेले दिसेल.
रेल्वेचे जाळे किती मोठे आहे?
भारताच्या एकूण रेल्वे मार्गांची लांबी 1,26,366 किलोमीटर इतकी आहे. यामध्ये रनिंग ट्रॅकची लांबी 99,235 किलोमीटर आहे, तर यार्ड आणि साइडिंगसह एकूण मार्ग 1,26,366 किलोमीटरचा आहे.भारतभरातील 8,800 हून अधिक रेल्वे स्थानकांमधून लाखो प्रवासी दररोज प्रवास करतात.उत्तर प्रदेश हे सर्वाधिक रेल्वे नेटवर्क असलेले राज्य असून, येथे रेल्वे मार्गांची लांबी 9,077.45 किलोमीटर आहे.
रेल्वे नेटवर्कचा वेगाने विस्तार केला जात आहे आणि अलीकडेच भारतीय रेल्वेने जम्मू-काश्मीरसारख्या दुर्गम भागांना रेल्वेमार्गाने जोडले आहे.यातून स्पष्ट होते की, सरकार देशातील प्रत्येक कोपऱ्याला रेल्वेच्या माध्यमातून जोडण्याचा प्रयत्न करत आहे. मात्र, हे जाळे वाढवण्यासाठी प्रचंड खर्चही करावा लागत आहे.
1 किलोमीटर रेल्वे लाईन टाकण्यासाठी किती खर्च येतो ?
भारतात 1 किलोमीटर लांबीचा रेल्वे ट्रॅक टाकण्यासाठी लागणारा खर्च वेगवेगळ्या भौगोलिक परिस्थितींनुसार बदलतो.
✔ सपाट भागात (मैदानी प्रदेश):सामान्य रेल्वे ट्रॅक टाकण्यासाठी 10 ते 12 कोटी रुपये खर्च येतो.
✔ डोंगराळ आणि दुर्गम भागात:गिरिभूमी आणि जंगले यांसारख्या दुर्गम भागात रेल्वे मार्ग टाकण्यासाठी अधिक श्रम आणि संसाधने लागतात. त्यामुळे प्रति किलोमीटर खर्च 20 ते 25 कोटी रुपयांपर्यंत जातो.
✔ हाय-स्पीड रेल्वे (बुलेट ट्रेन कॉरिडॉर):बुलेट ट्रेनसाठी अत्याधुनिक पायाभूत सुविधा आणि उच्च-गुणवत्तेचा ट्रॅक आवश्यक असतो. त्यामुळे हाय-स्पीड रेल्वे कॉरिडॉरसाठी 1 किलोमीटर लांबीचा ट्रॅक टाकण्यासाठी 100 ते 140 कोटी रुपये खर्च येतो.
भविष्यातील योजना
भारतीय रेल्वेचे जाळे सतत वाढत असून सरकारने अनेक महत्वाकांक्षी प्रकल्प हाती घेतले आहेत.गतीशक्ती योजना आणि रेल्वे आधुनिकीकरण प्रकल्पांतर्गत नवीन रेल्वे लाईन टाकण्याच्या कामाला गती देण्यात आली आहे.यातून प्रवासी आणि मालवाहतुकीच्या सुविधांमध्ये मोठा बदल घडणार आहे.
रेल्वेच्या सध्याच्या विस्तारामध्ये वंदे भारत एक्सप्रेससारख्या आधुनिक गाड्या,नवीन फ्रेट कॉरिडॉर आणि देशांतर्गत हाय-स्पीड रेल्वे नेटवर्क तयार करण्यावर भर दिला जात आहे. आगामी काळात रेल्वे लाईनचे विद्युतीकरण, नवीन पुल आणि बोगद्यांची निर्मिती यांसाठी मोठ्या प्रमाणात गुंतवणूक केली जाणार आहे