भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील तणाव पहलगाम दहशतवादी हल्ल्यानंतर (२२ एप्रिल २०२५) अभूतपूर्व पातळीवर पोहोचला आहे, ज्यामध्ये २६ जणांचा बळी गेला होता. या हल्ल्याला भारताने पाकिस्तानपुरस्कृत दहशतवादाचा भाग मानले असून, युद्धजन्य परिस्थितीच्या शक्यतेने देशभरात सतर्कता वाढवली आहे. या पार्श्वभूमीवर, केंद्रीय गृहमंत्रालयाने ७ मे २०२५ रोजी देशभरात व्यापक मॉक ड्रिल आणि ब्लॅकआउट सरावाचे आदेश दिले आहेत.
युद्धजन्य किंवा आपत्कालीन परिस्थितीत नागरिकांचे संरक्षण आणि प्रशासनाची सज्जता तपासण्यासाठी हा सराव आयोजित केला जाणार आहे. १९७१ च्या भारत-पाकिस्तान युद्धानंतर प्रथमच अशा प्रकारचा राष्ट्रीय स्तरावरील सराव होत आहे, ज्यामुळे नागरिकांमध्ये सावधगिरी बरोबरच जागरूकता निर्माण होत आहे.
मॉक ड्रिल आणि ब्लॅकआउट सराव
गृहमंत्रालयाच्या निर्देशानुसार, या मॉक ड्रिलमध्ये हवाई हल्ल्याचा इशारा देण्यासाठी सायरन वाजवणे, नागरिक आणि विद्यार्थ्यांना सुरक्षिततेचे प्रशिक्षण देणे, शहरांमध्ये ब्लॅकआउट लागू करणे, महत्त्वाच्या स्थळांचे संरक्षण आणि हल्ल्याच्या वेळी नागरिकांचे तातडीने स्थलांतर यांचा समावेश आहे.
युद्धजन्य परिस्थितीत प्रशासन, पोलीस, नागरी संरक्षण यंत्रणा, आरोग्य विभाग आणि आपत्कालीन सेवांची तयारी तपासली जाईल. बॉम्बस्फोट, शस्त्रधारी हल्ले आणि नैसर्गिक आपत्ती यांसारख्या परिस्थितींचा सामना कसा करायचा, याचा सराव केला जाणार आहे.
४ मे रोजी पंजाबमधील फिरोजपूर छावणीत ३० मिनिटांचा ब्लॅकआउट सराव यशस्वीपणे पार पडला, ज्यामध्ये रात्री ९ ते ९:३० दरम्यान सर्व प्रकाश बंद ठेवून युद्धकालीन सज्जतेचा आढावा घेण्यात आला. गृहमंत्रालयाने नागरिकांना घाबरू नये, परंतु सज्ज राहण्याचे आवाहन केले आहे, कारण हा सराव केवळ तयारी आणि जागरूकतेसाठी आहे.
भारताची आक्रमक तयारी
पहलगाम हल्ल्यानंतर भारताने पाकिस्तानविरुद्ध कठोर पावले उचलली आहेत. सिंधू जल करार स्थगित करणे, अटारी-वाघा सीमा बंद करणे, पाकिस्तानी नागरिकांना भारत सोडण्याचे आदेश आणि भारतीय हवाई क्षेत्रात पाकिस्तानी विमानांना बंदी यासारख्या कारवाया भारताने केल्या आहेत.
सोमवारी (५ मे २०२५) पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी संरक्षण सचिव राजेश कुमार सिंह यांच्यासोबत ४५ मिनिटांची महत्त्वाची बैठक घेतली. यापूर्वी त्यांनी नौदल आणि हवाई दलाच्या प्रमुखांशी चर्चा केली होती. सूत्रांनुसार, पंतप्रधानांनी लष्कराला कारवाईची पूर्ण मोकळीक दिली आहे, ज्यामुळे येत्या काही दिवसांत मोठी घटना घडण्याची शक्यता वर्तवली जात आहे.
संरक्षणमंत्री राजनाथ सिंह यांनीही लष्कराला “वेळ, लक्ष्य आणि पद्धत” ठरवण्याचे स्वातंत्र्य दिल्याचे सांगितले जाते. याशिवाय, युनायटेड नेशन्स सिक्युरिटी कौन्सिलमध्येही या तणावावर चर्चा होणार आहे, ज्यामध्ये पाकिस्तानने आपत्कालीन बैठक बोलावली आहे.
नागरिकांसाठी आवाहन
दरम्यान गृहमंत्रालयाने स्पष्ट केले आहे की हा मॉक ड्रिल केवळ सरावासाठी आहे आणि प्रत्यक्ष धोका नाही. तरीही, नागरिकांनी युद्धजन्य परिस्थितीत काय करावे आणि काय टाळावे याची माहिती घ्यावी. हवाई हल्ल्याच्या सायरनचा आवाज ओळखणे, सुरक्षित ठिकाणी आश्रय घेणे आणि आपत्कालीन यंत्रणांच्या सूचनांचे पालन करणे महत्त्वाचे आहे.
फिरोजपूरमधील यशस्वी सरावानंतर आता देशभरातील शहरांमध्ये असाच सराव होणार आहे. प्रशासनाने शाळा, महाविद्यालये आणि सार्वजनिक ठिकाणी नागरिकांना प्रशिक्षण देण्याची तयारी सुरू केली आहे. युद्धाची शक्यता नाकारता येत नसली, तरी भारताची तिन्ही सैन्यदले आणि नागरी यंत्रणा पूर्णपणे सज्ज असल्याचा विश्वास सरकारने व्यक्त केला आहे.
