Medicinal Plant Farming : कोरोना महामारी च्या काळापासून औषधी वनस्पतींना (Medicinal Crops) बाजारात मोठी मागणी आली आहे. आता औषधी वनस्पतींची शेती (Farming) देखील आपल्या देशात दिवसेंदिवस वाढत आहे. औषधी वनस्पतींची शेती (Agriculture) देखील शेतकऱ्यांना (Farmer) विशेष फायद्याची ठरत आहे. गिलोय (Giloy Crop) ही देखील एक प्रमुख औषधी वनस्पती आहे.
या औषधी वनस्पतीची शेती (Giloy Farming) आपल्या देशात मोठ्या प्रमाणात केली जाऊ लागली आहे. खरे पाहता भारतात गिलोयचे सेवन फार पूर्वीपासून केले जात आहे. गिलोय मध्ये असलेल्या औषधी गुणधर्म मानवी आरोग्यासाठी फायद्याचे असल्याने अलीकडे याची व्यावसायिक स्तरावर देखील लागवड होत असल्याचे चित्र आहे.
अशा परिस्थितीत आज आपण गिलोय शेतीमधील काही महत्त्वाच्या बाबी जाणून घेण्याचा प्रयत्न करणार आहोत. चला तर मग मित्रांनो वेळ न दवडता जाणून घेऊया या बहुमूल्य माहिती विषयी सविस्तर.
गिलॉय काय आहे
गिलॉय ही एक आयुर्वेदिक औषधी वनस्पती आहे, जी आयुर्वेदात अमृता, गुडुची, चनांगी या नावांनी ओळखली जाते. खरं पाहता अनेक प्रकारच्या झाडांवर गिलॉय वाढते तसेच वेगवेगळ्या झाडांवर गिलोयचे उत्पादन घेता येते. मात्र जर शेतकरी बांधवांनी निमच्या झाडावर गिलॉय उत्पादित केले तर बाजारात अशा गिलोयला अधिक मागणी असते आणि चांगल्या दरात विकले जाते, त्याला नीम गिलॉय म्हणतात.
ही एक वेलीसारखी वनस्पती आहे जी समूहात राहते, ज्याच्या स्टेमचा व्यास 2.5 सेमी पर्यंत असतो. आज, गिलॉयची गुणवत्ता आणि त्याची वाढती उपयुक्तता लक्षात घेता, राष्ट्रीय औषधी वनस्पती मंडळाकडून (NMPB) त्याच्या लागवडीसाठी 30% पर्यंत अनुदान दिले जात आहे.
माती आणि हवामान
गिलॉयच्या लागवडीसाठी पाण्याचा निचरा होण्याची व्यवस्था असणे अत्यंत आवश्यक आहे. हलक्या वालुकामय आणि चिकणमाती असलेल्या जमिनीत गिलॉय वनस्पती वेगाने वाढत असल्याचे जाणकार लोकांनी नमूद केले आहे.
ही वनस्पती सर्व प्रकारच्या जमिनीत लावता येत असली, तरी पाऊस आणि पाणी साचल्याने त्याचा विकास योग्य प्रकारे होत नाही, त्यामुळे उष्ण हवामानात गिलॉयची लागवड करणे अधिक फायदेशीर ठरत असल्याचा दावा केला जातो.
शेतीची तयारी
साहजिकच गिलोय हे औषधी पीक आहे, त्याच्या लागवडीसाठी जमीन तणमुक्त असणे अत्यंत आवश्यक आहे, म्हणूनच शेतात 3 ते 4 खोल नांगरणी करून त्याची लागवड करावी. यानंतर, प्रति हेक्टर जमिनीनुसार, 4 टन शेणखत, 30 किलो नायट्रोजन किंवा वर्मी कंपोस्ट आणि जीवामृत जमिनीत टाकून त्याच्या कलममधून पुनर्लावणी करता येते.
गिलोयची लागवड
गिलॉय औषधाची वनस्पती असून एक वेल वर्गिय पीक आहे, ज्यापासून कलमे कापून नवीन रोपे तयार केली जातात. त्याच्या बिया बाजारात उपलब्ध आहेत, परंतु बियाण्यापासून वनस्पती तयार करण्याची प्रक्रिया खूप लांब आहे.
गिलॉयच्या कलमांपासून रोप तयार करण्यासाठी पावसाळा ऋतू उत्तम आहे.
दरम्यान, 6 ते 7 इंच लांब कलमे कापून रोपवाटिकेत लावली जातात.
कलममधून मुळे आणि पाने निघेपर्यंत हलके सिंचन आणि त्याची काळजी घेणे आवश्यक आहे.
अशाप्रकारे, गिलॉयची रोपटी 30 ते 45 दिवसात तयार होते, त्यानंतर रोपे ओळींमध्ये लावली जातात.
गिलॉयच्या लागवडीसाठी एकरी किमान 1000 कलमे म्हणजेच रोपे लावता येतात, त्यांच्या लागवडीसाठी 3 * 3 मीटर अंतर ठेवावे.
गिलोय काढणी
गिलॉय ही सदाहरित औषधी वनस्पती असली तरी हिवाळ्यात तिची पाने गळायला लागतात, त्यानंतर उरलेले स्टेम कापून बाजारात विकले जाते.
गिलॉयच्या देठाचा किंवा वेलीचा व्यास 2.5 सेमीपर्यंत पोहोचल्यावर त्याची काही फूट वरून छाटणी केली जाते, जेणेकरून नवीन फांद्या बाहेर पडत राहतील.
गिलॉयच्या वेली कापल्यानंतर त्याची छाटणी व पाने उन्हात वाळवून पोत्यांमध्ये भरून ठेवतात, त्यामुळे साठवणूक व विक्रीची सोय होते.
तज्ज्ञांच्या मते गिलॉय वेलीपासून दर्जेदार उत्पादनासाठी 4 ते 5 वर्षांनीच कापणी करावी, कारण आरोग्याचा खजिना जुन्या वेलींमध्येच दडलेला असतो.
गिलॉयची प्रक्रिया
गिलॉय ही एक अशी औषधी वनस्पती आहे, ज्याच्या देठापासून ते पानांपर्यंत सर्व काही बाजारात चांगल्या किमतीत विकले जाते. यासाठी, पाने आणि वेली धुऊन वाळवल्या जातात, जेणेकरून ते पावडर, रस, गोळ्या आणि इतर उत्पादनांमध्ये प्रक्रिया करता येईल.
लोक त्यांच्या आरोग्याबाबत जागरूक झाले आहेत आणि त्यांची रोगप्रतिकारशक्ती वाढवण्यासाठी त्यांनी आता गिलॉय पावडर, गिलॉय ज्यूस, गिलॉय वटी आणि गिलॉय उत्पादने नियमित सेवन करण्यास सुरुवात केली आहे, म्हणूनच गिलॉयच्या लागवडीसोबतच त्यावर प्रक्रिया करून तुम्ही दुप्पट उत्पन्न मिळवू शकता.
गिलॉयचे उत्पादन
गिलॉयच्या लागवडीसाठी प्रति एकर 1000 कलमांची लागवड केली जाते, त्यानंतर 100 ते 125 क्विंटल उत्पादन घेता येते. गिलॉयची वेल वाळवून बाजारात विक्रीसाठी आणली जाते, त्यानंतर त्यांचे वजन फक्त 8 ते 10 क्विंटल राहते. आम्ही तुम्हाला सांगू इच्छितो की गिलॉयची वेल अनेक झाडांवर चढलेली असते. मात्र गिलॉयची वेल वाढवण्यासाठी कडुलिंबाचे झाड सर्वात योग्य मानले जाते.
गिलॉयचे मार्केटिंग
साहजिकच, कोरोना महामारी नंतर बाजारात गिलॉयच्या उत्पादनांची मागणी मोठ्या प्रमाणात वाढली आहे. आज मंडईंमध्येही हजारो रुपये भावाने गिलोय विकली जात आहे. शेतकऱ्यांना हवे असल्यास ते ऑनलाइन मार्केटमध्ये जीएसटी क्रमांक घेऊन गिलॉय व्यवसाय करू शकतात. आजकाल फार्मास्युटिकल आणि आयुर्वेदिक उत्पादने बनवणाऱ्या कंपन्याही गिलॉयच्या कॉन्ट्रॅक्ट फार्मिंगद्वारे शेतकऱ्यांना त्यांच्याशी जोडत आहेत.