Organic farming : रासायनिक खतांच्या वापरामुळे जमिनीची सुपीकता तर कमी होत आहेच, शिवाय त्याचा लोकांच्या आरोग्यावरही वाईट परिणाम होत आहे. अशा परिस्थितीत बहुतांश शेतकरी आता सेंद्रिय शेती (Organic farming) कडे वळू लागले आहेत.
त्याची सर्वात महत्वाची गोष्ट म्हणजे रासायनिक पद्धतीने केलेल्या शेतीच्या तुलनेत यामुळे शेतकऱ्यांचा खर्च कमी होतो, त्यासाठी वापरले जाणारे खत आपण घरीच तयार करू शकतो, तसेच चांगला नफाही मिळवू शकतो.
गांडुळ पालन ग्रामीण वातावरणात सामान्य आहे, शेतकरी त्याच्या मदतीने खत तयार करून चांगला नफाही कमावत आहेत. गांडुळ खत (Vermicompost) तयार करण्यासाठी काही काळजी घ्यावी लागते.
गांडुळ संगोपनासाठी योग्य जागा निवडा जिथे अंधार असेल आणि ते तापमानाच्या दृष्टीने किंचित उबदार असेल. ते ओल्या आणि मऊ ठिकाणी ठेवावे. गांडुळे (Earthworms) ज्या ठिकाणी निर्माण होत आहेत त्या ठिकाणी सूर्याची किरणे थेट पडत नाहीत हे लक्षात ठेवा.
गांडुळ खत कसे तयार करावे –
गांडुळ खताचे उत्पादन 6 X 3 X 3 फूट आकाराचे खड्डे तयार करा प्रथम तीन इंच जाडीचा थर दोन ते तीन इंच आकाराच्या विटांचा किंवा दगडाचा लहान तुकडा घाला. आता या दगडाच्या थरावर तीन इंच जाडीचा वाळूचा थर पसरवा. या वालुकामय मातीच्या थराच्या वर किमान 6 इंच जाडीच्या चांगल्या चिकणमातीचा थर पसरवा.
मातीच्या जाड थरावर पाणी शिंपडून माती ५० ते ६० टक्के ओलसर करा, त्यानंतर १००० गांडुळे प्रति चौरस मीटर या दराने जमिनीत सोडा. यानंतर मातीच्या जाड थराच्या वर 8 ते 10 ठिकाणी शेणखत (Manure) टाकून त्यावर तीन ते चार इंच जाड कोरडी पाने, गवत किंवा पेंढा पसरवा.
तीस दिवसांनंतर गोणपाट, खजूर किंवा नारळाच्या पानांची झाकण असलेली पोती काढून टाकली जातात आणि दोन ते तीन इंच जाडीचा थर ६०:४० या प्रमाणात हिरव्या भाजीपाल्यातील कचरा किंवा कोरड्या भाजीपाला (Dry vegetables) मिसळून पसरवला जातो. त्याच्या वर 8 ते 10 शेणाचे छोटे ढीग ठेवले आहेत. खड्डा भरल्यानंतर ४५ दिवसांनी गांडुळ खत तयार होते.
गांडुळातून लाखोंचा नफा कमवा –
त्यापासून तयार केलेले खत तुम्ही तुमच्या भागातील शेतकऱ्यांना विकू शकता. या व्यतिरिक्त तुम्ही हे गांडुळे तुमच्या जवळच्या कोणत्याही हॉटेल किंवा लॉजिंग (Hotel or lodging) आस्थापनांना विकू शकता. या दोन्ही गोष्टी करून तुम्ही चांगले उत्पन्न मिळवू शकता आणि लाखोंचा नफा मिळवू शकता.