Agricultural News : खरीप हंगाम काही दिवसांवर येऊन ठेपला आहे. पावसाच्या आधी सर्व मशागती पूर्ण करण्यात शेतकरी गुंतला आहे. बरेच शेतकरी पावसाच्या आधी शेतात शेणखत टाकत असतात.
त्यामुळे आता शेणखतालाही सोन्याचा भाव आला आहे. शेणखताच्या एका ट्रॅक्टर ट्रॉलीसाठी सुमारे चार ते साडेचार हजार रुपये मोजावे लागत आहेत.
शेणखताच्या वापरामुळे पिकांची चांगली वाढ होते. मातीतील अन्नद्रव्यांचे चांगल्या प्रकारे शोषण होते. त्यामुळे शेतकरी शेणखताला प्राधान्य देतात. पेरणीपूर्व मशागतीवेळी नांगरणी करतानाच शेणखत शेतात मिसळले जाते. त्यामुळे उत्पादकता वाढते. त्यामुळे शेणखताला चांगली मागणी असते.
रासायनिक खतांच्या अतिवापरामुळे शेतीची उत्पादकता घटली आहे. वारंवार पिके घेतल्यामुळे जमिनीचा दर्जा खालावला आहे. त्यामुळे पिकांचे चांगले पोषण होण्यासाठी शेणखताला पर्याय नाही. शेणखतामुळे जमिनीचा पोत सुधारतो. शिवाय शेणखत दीर्घकाळ परिणामकारक आहे.
या वर्षीचा दुष्काळ भयंकर होता. त्यात दुधाचा भावही कमी आहे. भूजल पातळी कमालीची खालावल्याने चारा-पाण्याचा प्रश्न बिकट झाला आहे. त्यामुळे शेतकऱ्याच्या जनावरांची संख्या निम्म्याने कमी झाली आहे. याचा परिणाम म्हणून शेणखतही कमी निर्माण झाले आहे. परिणामी हे खत मिळणे अवघड झाले आहे. त्यामुळे सध्या शेणखताची भाववाढ झाली आहे.
राज्य शासनाच्या कृषी विभागाकडून कायम रासायनिक खतांऐवजी शेतकऱ्यांनी शेणखताचा वापर करावा म्हणून दरवर्षी जनजागृती करण्यात येते. शेणखत वापरण्यास प्रोत्साहन देण्यात येते; मात्र शेणखताचे भाव वाढल्याने जमिनीचा पोत टिकवून ठेवण्याचे मोठे आव्हान शेतकऱ्यांसमोर उभे राहिले आहे. शेतकऱ्यांकडील पशुधन पूर्वीच्या तुलनेत कमी झाल्याने शेतीमध्ये शेणखताचा वापर कमी झाला आहे.
पशूपालकांसाठी उत्पन्नाचा स्त्रोत
सध्या दुष्काळामुळे चाऱ्याची टंचाई निर्माण झाली आहे. दुधालाही पुरेसा भाव नाही. अशा परिस्थितीत उकिर्ध्यावर साठवलेले शेणखत दुध उत्पादकांसाठी उत्पन्नाचा स्त्रोत ठरत असून पैसे कमावण्याचे एक साधन बनले आहे.
भाव काय?
खताचा दर्जा पाहून शेणखताला साधारण अडीच ते तीन हजार रुपये ट्रॉलीप्रमाणे भाव मिळत आहे. त्यात खत ट्रॉलीत भरायचे पैसे, ट्रॉक्टरचे भाडे व शेतात खत आणल्यानंतर ते पसरायचे पैसे, असे सगळे मिळून हे खत शेतकऱ्याला चार ते साडेचार हजार रुपयाला पडत आहे.
रासायनिक खतांच्या अतिवापराचे दुष्परिणाम
शेतात रासानिक खतांच्या अतिवापरामुळे जमिनीचा पोत बिघडतो. जमीन संपूर्णपणे नापीक होण्याचा धोका संभवतो. पिकांचे उत्पादन घटते. पिकांवर कीड व रोगांचा प्रादूर्भाव वाढतो.
हेच रासानिक खत जमिनीतून पाण्याबरोबर पाझरून पाण्याचे स्त्रोतही दूषित होतात. हे रासानिक खतं जमिनीत असलेल्या उपयुक्त जिवाणूंना मारून टाकतात. त्यामुळे शेतात शेणखताचा मोठ्या प्रमाणात वापर करणे गरजेचे आहे.
शेणखतावर जैविक प्रक्रिया
अनेकदा शेणखत उन्हाळ्यात पसरवले जाते. उन्हाळ्यात तपमान हे ४० अंशापर्यंत असते. अशावेळी पसरवलेल्या शेणखतातील जिवाणू मृत पावतात व शेणखताची कार्यक्षमता कमी होते. त्यामुळे शेतकऱ्याचा शेणखतावरील खर्च वाया जातो.
यासाठी शेतकऱ्यांनी चांगल्या कुजलेल्या शेणखताचे लहान-लहान ढीग करावे. शेणखतातून होणाऱ्या बुरशीजन्य रोगांचा प्रसार रोखण्यासाठी ट्रायकोडर्मा व्हिरिडी, सुडोमोनास फ्लुरोसन्स या जैविक घटकांचा वापर शेणखतात करावा.
१५ दिवसापर्यंत मिसळून ठेवल्यास जिवाणूंची वाढ झपाट्याने होते. शेणकिड्यांच्या नियंत्रणासाठी मेटारायझियम ऍनिसोप्ली, बिव्हेरिया बॅसियाना यांसारख्या जैविक कीडनाशकांचा वापर करावा. नंतर हे प्रक्रिया केलेले शेणखत पेरणीपूर्वी शेतात ओलावा असताना शेतात पसरवावे व मातीआड करावे. अशा पध्दतीने शेणखताचा वापर केल्यास अधिक फायदा होता. जिवाणूंच्या वाढीसाठी असे उपाय केल्यास शेणखताची कार्यक्षमता वाढून पिकास उपयुक्त ठरते. – अविनाश चंदन, तालुका कृषी अधिकारी, श्रीरामपूर
