Ashwgandha Farming : केंद्र सरकार (Central Government) शेतकर्‍यांचे उत्पन्न (Income) वाढावे यासाठी वारंवार प्रयत्न करत असते. औषधी गुणधर्मांनी (Medicinal Properties) समृद्ध असलेल्या अश्वगंधाची (Ashwgandha) शेती करून शेतकरी बक्कळ पैसा कमवत आहेत.
खर्चापेक्षा कितीतरी पटीने परतावा जास्त असल्याने या पिकाला कॅश कॉर्प (Cash Corp) असेदेखील म्हणतात. सुगंध आणि ताकद वाढवण्याची क्षमता असलेली ही एक औषधी वनस्पती आहे
अश्वगंधा हे सर्वाधिक मागणी असलेले औषध आहे. अश्वगंधाची मुळे, पान, फळ आणि बिया औषध म्हणून वापरतात. हे आयुर्वेदिक औषधांमध्ये वापरले जाते. सर्व वनौषधींमध्ये अश्वगंधा ही सर्वात प्रसिद्ध वनौषधी (Herbs) मानली जाते. या अश्वगंधा शेती व्यवसायातील बचत खर्चापेक्षा कितीतरी पटीने जास्त आहे.
अश्वगंधाची लागवड कशी करावी
अश्वगंधाची लागवड भारतात हरियाणा, राजस्थान, महाराष्ट्र, उत्तर प्रदेश, मध्य प्रदेश, गुजरात, पंजाब, केरळ, आंध्र प्रदेश आणि जम्मू-काश्मीरमध्ये केली जाते. मैदानी भागात त्याची पेरणी 15 ऑक्टोबरपासून सुरू होते. एक एकर लागवडीसाठी सुमारे 6 किलो दर्जेदार बियाणे पुरेसे आहे.
भारतात आढळणाऱ्या अश्वगंधा लागवडीच्या व्यवसायात, प्रगत जातींमध्ये `पोशिता, जवाहर अस्गंधा-20, WS-20 आणि WS-134 वाण चांगल्या मानल्या जातात. पेरणी करताना ओळ ते ओळ अंतर 25 सेमी ठेवावे. पेरणीनंतर 7-8 दिवसात बियाणे उगवतात. अश्वगंधाचे पीक 170 दिवसांत तयार होते.
औषधी गुणधर्म असलेली अश्वगंधा
उत्तर प्रदेश आणि बिहारसारख्या राज्यांमध्ये, सप्टेंबर आणि ऑक्टोबरमध्ये जेव्हा पाऊस कमी होतो तेव्हा शेतकरी पेरणी करतात. अश्वगंधा ही कठोर आणि दुष्काळ सहन करणारी वनस्पती आहे. याला भारतीय जिनसेंग किंवा विष आवळा किंवा हिवाळी चेरी असेही म्हणतात.
ही एक मूळ औषधी वनस्पती आहे जी भारताच्या उत्तर-पश्चिम आणि मध्य भागात उगवली जाते. अश्वगंधा ही एक महत्त्वाची प्राचीन वनस्पती आहे. ज्यांची मुळे आयुर्वेद आणि युनानी सारख्या भारतीय पारंपारिक औषध पद्धतींमध्ये वापरली गेली आहेत.
किती खर्च येईल
एक एकरात अश्वगंधा लागवड व्यवसायावर एकूण खर्च सुमारे 50 हजार रुपये येतो. यामध्ये बियाणे आणि खतांची किंमत सुमारे 6500 रुपये आहे. पीक काढणी, काढणी आणि उपटून काढण्यासाठी एकरी सुमारे 40 हजार रुपये मजुरी म्हणून दिली जाते. अश्वगंधा पीक बाजारात नेण्यासाठीही काही खर्च येतो.
किती कमाई होईल
कमाईबद्दल बोलायचे झाले तर, गेल्या हंगामात मध्य प्रदेशातील नीमच मंडीमध्ये अश्वगंधा मुळाचा भाव 35 हजार रुपये प्रति क्विंटल होता. अश्वगंधाचा व्यवसाय सुरू करताना एका एकरात सुमारे 6 क्विंटल मुळ्या मिळतात, ज्याची किंमत 2.10 लाख रुपये आहे.
याशिवाय एक एकरात निघणाऱ्या अश्वगंधाच्या पानांचीही किंमत 25 हजार आहे. अशाप्रकारे एक एकर अश्वगंधा लागवडीतून 2.35 लाख रुपयांचे उत्पन्न मिळू शकते. यातून 50 हजार रुपये खर्च काढला तर 1.85 लाख रुपयांचा नफा होऊ शकतो.
अश्वगंधा लागवडीसाठी महत्त्वाच्या गोष्टी
अश्वगंधा या औषधी वनस्पतीच्या लागवडीसाठी वालुकामय चिकणमाती आणि लाल माती अतिशय योग्य आहे. जर पीएच मूल्य 7.5 ते 8 दरम्यान असेल तर उत्पादन चांगले होईल. उष्ण प्रदेशात पेरणी केली जाते.
फायदेशीर अश्वगंधा शेती व्यवसायासाठी 25 ते 30 अंश तापमान आणि 500-750 मिमी पाऊस आवश्यक आहे. रोपाच्या वाढीसाठी शेतात ओलावा असावा. शरद ऋतूतील एक ते दोन पावसामुळे मुळांचा चांगला विकास होतो.
