Dizziness: तुम्हालाही उभे असताना चक्कर येत (dizziness) असेल किंवा काहीवेळा अचानक चक्कर येत असेल पण त्यामागील कारण तुम्हाला समजत नसेल. या बातमीत आज आपण ही स्थिती का येते आणि त्याचा शरीरावर काय परिणाम होतो हे जाणून घेणार आहोत. खरं तर, ऑर्थोस्टॅटिक आणि पोस्ट्चरल हायपोटेन्शनमुळे (postural hypotension) अचानक चक्कर येऊ शकते जी कमी रक्तदाबाची स्थिती आहे. हे काहीवेळा तुमच्या मुद्रा बदलामुळे होऊ शकते.
तथापि, क्लिनिकस्पॉट्स होलिस्टिक हेल्थकेअरचे वैद्यकीय प्रमुख डॉ. हरिकिरन चेकुरी (Dr. Harikiran Chekuri) यांच्या मते, काही सेकंदांपेक्षा जास्त काळ चक्कर येणे हे गंभीर आजाराचे लक्षण असू शकते. व्हर्टिगो (vertigo) कोणालाही होऊ शकतो, परंतु 65 वर्षांपेक्षा जास्त वयाच्या लोकांमध्ये हे सामान्य आहे कारण वयाबरोबर रक्तवाहिन्या कमकुवत होतात. कमकुवत रक्तवाहिन्या म्हणजे तुमच्या मेंदूच्या पेशींना पुरेसा ऑक्सिजन मिळत नाही आणि या स्थितीमुळे चक्कर येणे आणि बेहोशी होऊ शकते.
येथे आज आपण उभे असताना चक्कर येण्याची सात कारणे जाणून घेणार आहोत, तसेच कोणत्या परिस्थितीत तुम्ही डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा याचीही माहिती देऊ.
1. खूप वेगाने उभे राहणे –
जेव्हा तुम्ही उभे असता तेव्हा तुमच्या बसलेल्या किंवा पडलेल्या स्थितीच्या तुलनेत तुमच्या हृदयाला संपूर्ण शरीरात रक्त पंप करण्यासाठी जास्त मेहनत करावी लागते. खरं तर, जेव्हा तुम्ही होमिओस्टॅसिस (homeostasis) राखण्यासाठी स्थिती बदलता तेव्हा तुमचा रक्तदाब नैसर्गिकरित्या बदलतो. होमिओस्टॅसिस ही शरीरातील समतोल स्थिती आहे जी तुमच्या शरीराच्या प्रणालींना योग्यरित्या कार्य करण्यास मदत करते. जेव्हा तुमचे शरीर एका विशिष्ट स्थितीत काम करत असते, तेव्हा स्थितीत अचानक बदल तुमच्या प्रणालीला धक्का बसू शकतो.
तुम्हाला हे ऐकून विचित्र वाटेल पण काहीवेळा या स्थितीत तुमच्या मेंदूला क्षणभर रक्त मिळू शकत नाही आणि तुम्ही उभे राहिल्यावर तुमच्या शरीराच्या खालच्या भागात रक्त जमा होते आणि इथे जुळवून घेण्यासाठी काही सेकंद लागतात. एक मिनिट घ्या जोपर्यंत तुमचे रक्त तुमच्या उर्वरित शरीरात वाहू लागत नाही, तोपर्यंत तुमच्या रक्तदाबात चढ-उतार होत राहतो ज्यामुळे तुम्हाला चक्कर येते.
जर तुम्ही ताबडतोब अंथरुण सोडले असेल तर उभे राहिल्यावर तुम्हाला काही क्षण चक्कर येऊ शकते कारण इथेही तुमचे शरीर समायोजित होण्यास वेळ लागतो.
जर तुम्हालाही अनेकदा उभे राहून चक्कर येत असेल तर अशा परिस्थितीत शरीराचा समतोल राखण्यासाठी थोडा वेळ द्या. भिंतीचा आधार घ्या किंवा कुठेतरी बसा. रक्त प्रवाह सामान्य करण्यासाठी आपण आपले डोके आणि हात वर आणि खाली हलवू शकता. याशिवाय अंथरुणावरून खाली उतरण्यापूर्वी एक ग्लास पेय प्या जेणेकरून तुमच्या शरीरात अन्नाचा प्रवाह चांगला होईल. कुठेतरी बराच वेळ उभे राहण्यापूर्वीही तुम्ही हे करू शकता. तथापि, रक्त साचणे आणि पायांना सूज येणे टाळण्यासाठी, जास्त वेळ उभे राहणे टाळावे.
2. उष्णता किंवा निर्जलीकरण परिस्थिती –
जर तुम्ही पुरेसे पाणी पीत नाही, विशेषत: जेव्हा ते खूप गरम असते तेव्हा तुमचे शरीर देखील गरम होते. जेव्हा तुमच्या सभोवतालच्या वातावरणाचे तापमान वाढते तेव्हा तुमचा रक्तदाब नैसर्गिकरित्या कमी होतो, ज्यामुळे तुम्हाला चक्कर येते. हायड्रेटेड (hydrated) राहिल्याने तुमचा रक्तदाब नियंत्रित राहण्यास मदत होते आणि चक्कर येण्याची शक्यताही कमी होते.
3.मद्य सेवन –
अल्कोहोल तुमच्या रक्तवाहिन्यांचे नुकसान करते आणि त्यांना अरुंद करते. याचा रक्तप्रवाहावरही परिणाम होतो आणि रक्तदाब सामान्य ठेवण्यासाठी तुमच्या शरीराला जास्त मेहनत करावी लागते. परिणामी, तुम्हाला उभे राहताना थोडी चक्कर येऊ शकते. कॉफी पिऊन तुम्ही या समस्येवर मात करू शकता. त्याच वेळी, जर तुमच्यासोबत असे वारंवार होत असेल, तर रिकाम्या पोटी दारू न पिण्याचा प्रयत्न करा, कारण त्याचा तुमच्या शरीरावर वाईट परिणाम होऊ शकतो. जर तुम्ही अल्कोहोलचे प्रमाण कमी केले किंवा ते अजिबात सोडले तर तुम्ही ही परिस्थिती टाळू शकता.
4. कसरत –
जसजसे तुम्ही व्यायाम सुरू करता, तुमचे स्नायू तुमच्या हृदयात रक्त प्रवाहाला गती देतात. जेव्हा तुम्ही थोडा वेळ थांबता तेव्हा तुमचे रक्त तुमच्या जागेवर परत येण्याचा प्रयत्न करू लागते. यामुळे तुमच्या फुफ्फुसांवर दबाव पडतो आणि उभे राहून किंवा व्यायाम केल्यावर तुम्हाला थोडी चक्कर येऊ शकते. खूप कठोर व्यायाम केल्याने चक्कर येणे, मळमळ किंवा डोळ्यांसमोर अंधुक दिसणे यासारख्या समस्या उद्भवू शकतात. या स्थितीत तुम्ही काही वेळ कुठेतरी बसून तुमच्या हृदयाचे ठोके सामान्य होऊ द्या. व्यायाम करण्यापूर्वी भरपूर पाणी प्या आणि मध्येच थोडे पाणी प्या.
5. औषधे –
काही औषधामुळे उभ्या राहिल्यावरही चक्कर येऊ शकतात कारण ते तुमचा रक्तदाब बदलतात. यामध्ये लघवी वाढवणारे लघवीचे प्रमाण वाढवणारे औषध, हृदयरोग आणि रक्तवाहिन्यांसाठी वापरण्यात येणारे बीटा ब्लॉकर्स, रक्तदाब नियंत्रित करण्यासाठी वापरले जाणारे एसीई इनहिबिटर यांचा समावेश आहे. उभे राहून चक्कर येणे हे तुम्ही घेत असलेल्या औषधामुळे होत आहे असे तुम्हाला वाटत असल्यास लगेच तुमच्या डॉक्टरांशी बोला पण जोपर्यंत तुमचे डॉक्टर तुम्हाला ते थांबवण्यास सांगत नाहीत तोपर्यंत ते घेत राहा. कोणताही आजार झाल्यास, औषधांचे सेवन अचानक बंद केल्याने शरीराला हानी पोहोचते.
6. पोस्टरल ऑर्थोस्टॅटिक टाकीकार्डिया सिंड्रोम (POTS) –
POTS हा ऑर्थोस्टॅटिक असहिष्णुतेचा अधिक गंभीर प्रकार आहे. ऑर्थोस्टॅटिक असहिष्णुता ही एक अशी स्थिती आहे जिथे तुम्ही उभे राहता तेव्हा तुम्हाला नेहमी बेहोश किंवा चक्कर येते. जर तुम्हाला POTS असेल तर तुमचे शरीर तुमचा रक्तदाब स्वतःच नियंत्रित करू शकत नाही, त्यामुळे शरीराच्या आसनात बदल झाल्यामुळे बराच काळ चक्कर येऊ शकते.
7.आरोग्य स्थिती –
रक्तदाबाशी संबंधित काही परिस्थिती जसे की गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल (GI) रोग, आतील कानाचे रोग आणि हार्मोनल बदलांमुळे तुम्हाला चक्कर येते किंवा उभे राहून बेहोश होऊ शकते.
याशिवाय, हृदय, थायरॉईड, मधुमेह, स्मृतिभ्रंश, पार्किन्सन्स रोग यासारख्या आजारांमध्ये उभे राहूनही चक्कर येऊ शकते कारण या आजारांमध्ये रक्तदाब कमी होतो. या परिस्थितीत आपण आपल्या डॉक्टरांशी संपर्क साधावा.
अशा परिस्थितीत डॉक्टरकडे जा –
अमेरिकेतील मिशिगन इअर इन्स्टिट्यूटच्या एमी सरो म्हणतात, जर तुम्हाला जास्त वेळ उभे राहिल्याने चक्कर येत असेल आणि त्याचा तुमच्या आरोग्यावर किंवा दैनंदिन जीवनावर परिणाम होत असेल तर तुम्ही डॉक्टरांशी संपर्क साधावा. त्याच वेळी, कोणताही आजार किंवा औषधे खाल्ल्यानंतर चक्कर आल्याबद्दल तुम्ही तुमच्या डॉक्टरांना सांगावे. तुमची कोणतीही आरोग्य स्थिती नसेल, परंतु उभे राहिल्यानंतर मूर्च्छा येत असेल, डोकेदुखी होत असेल किंवा तुम्हाला नेहमी आधाराची गरज असेल, तर तुम्ही ते हलके घेऊ नका आणि ताबडतोब डॉक्टरांकडे जा.
या व्यतिरिक्त, या स्थितीत तुम्ही नेहमी भरपूर पाणी आणि संतुलित आहार घ्यावा ज्यामध्ये भरपूर फळे, भाज्या आणि संपूर्ण धान्य यांचा समावेश आहे. तसेच, तुम्ही दिवसातून किमान 15 मिनिटे चालणे, धावणे किंवा कोणताही व्यायाम करू शकता. यामुळे तुमचा रक्तप्रवाह सुधारेल आणि वारंवार चक्कर येण्याच्या समस्येपासूनही आराम मिळेल.