International Tiger Day 2022: आज आंतरराष्ट्रीय वाघ दिन (international tiger day) आहे. ज्याला त्याच्या विशेष गुणांमुळे जंगलाचा राजा म्हटले जाते, तो वाघ (tiger) 36 हून अधिक प्रजातींच्या मांजरींमध्ये सर्वात मोठी मांजर (biggest cat) आहे. 1973 मध्ये राष्ट्रीय प्राणी (national animal) म्हणून सिंहाची जागा घेणारी वाघाची प्रजाती जगातील सर्वात घातक, फसवी आणि शिकारी मानली जाते.
1969 मध्ये वन्यजीव मंडळाने (Wildlife Board) सिंहाला देशाचा राष्ट्रीय प्राणी म्हणून घोषित केले होते. पण मग सिंहाऐवजी वाघाला राष्ट्रीय प्राण्याचा दर्जा का देण्यात आला. प्राण्याला राष्ट्रीय प्राणी घोषित करण्यामागे कोणते मापदंड आहेत? चला जाणून घेऊया – यामागचे कारण काय होते.
सिंहासाठी दिला होता प्रस्ताव –
1972 मध्ये, भारतातील त्या काळातील राष्ट्रीय प्राणी सिंहाची जागा रॉयल बंगाल टायगरने (Royal Bengal Tiger) घेतली. पण 1972 पर्यंत सिंह (lion) हा भारताचा राष्ट्रीय प्राणी होता. तेव्हापासून वाघ हा राष्ट्रीय प्राणी आहे, मात्र 2015 साली झारखंडचे राज्यसभा खासदार परिमल नाथवानी यांनी राष्ट्रीय वन्यजीव मंडळाला वाघाऐवजी सिंहाला राष्ट्रीय प्राणी बनवण्याचा प्रस्ताव दिला होता, तरीही हा प्रस्ताव पुढे सरकला नाही.
सिंह हा राष्ट्रीय प्राणी का होता –
वन्यजीव तज्ञ डॉ फैजाज खुडसर यांनी सांगितले की, एशियाटिक सिंह किंवा सिंह ही एकेकाळी भारताची खास ओळख आहे. विशेषतः अशोकाच्या काळात त्यांच्याकडे ऐतिहासिक प्रतीक म्हणून पाहिले गेले आहे. एक काळ असा होता जेव्हा ते मध्य प्रदेश, झारखंड, दिल्ली, हरियाणा आणि गुजरातमध्ये होते. मग हळूहळू विविध कारणांमुळे त्यांचा अधिवास कमी होत गेला. आज सिंह फक्त गुजरातच्या गिरवानमध्येच आढळतात.
दुसरीकडे भारतीय वाघ किंवा रॉयल बेंगाल टायगर बघितले तर आज जगात त्याचे महत्त्व आहे कारण शेवटचा दुवा म्हणजे सिंहांना वाचवणे. जर आपण भारतीय वाघांचे वितरण पाहिले तर आज देशातील 16 राज्यांमध्ये त्यांचे अस्तित्व आहे, जे संपत असल्याचे दिसत होते.
आज पुन्हा एकदा मध्य प्रदेश वाघांचे राज्य बनले आहे. राष्ट्रीय वन्यजीव मंडळाने 1972 मध्ये वाघाला राष्ट्रीय प्राणी म्हणून घोषित केले होते. प्रोजेक्ट टायगर 1972 मध्येच सुरू करण्यात आला होता, जो एका मोठ्या प्राण्याला वाचवण्यासाठी एक महत्त्वाचा प्रकल्प होता.
जंगल कथा आणि चित्ता: द मिसिंग शहजादा ऑफ इंडियन जंगल्स सारखी पुस्तके लिहिणारे कबीर संजय म्हणतात की, भारत आणि आशियामध्ये फक्त बंगाल वाघ आढळतात. ते म्हणतात की मांजरींच्या 36 पेक्षा जास्त प्रजाती आहेत. त्यापैकी सर्वात मोठी मांजर वाघ आहे. भारतात, बंगाल वाघ हे सिंहापेक्षा मोठे आहेत आणि त्यांच्या विशेष गुणांमुळे त्यांना जंगलाचा राजा म्हटले जाते.
गर्जना ही ओळख आहे –
बंगाल वाघ जंगलातील त्यांच्या डरकाळ्यांसाठी ओळखले जातात. तज्ञांनी मोठ्या मांजरींमध्ये चार प्राणी समाविष्ट केले आहेत जे गर्जना करू शकतात. यामध्ये सिंह, वाघ, जग्वार आणि बिबट्या यांचा समावेश आहे. बंगालच्या वाघांबद्दल बोलायचे झाले तर, त्यांच्या घशातून निघणारा गुंजन आवाज कोणाचेही रक्त गोठवायला आणि हंसायला पुरेसा आहे. त्यांच्या गर्जना जंगलात घुमतात तेव्हा सगळा परिसर खडबडून जागे होतो, वन्यजीवांच्या जगात त्याला हाक म्हणतात.
बंगाल टायगर सिंहासारख्या कळपात राहण्यापेक्षा एकटे राहणे पसंत करतो. तो नेहमी मुक्तपणे फिरून आपली शिकार करतो. त्यांच्या येण्याची भीती इतकी असते की तिथे पक्षी किलबिलाट करू लागतात आणि माकडे ओरडू लागतात. असे दिसते की ते संपूर्ण जंगलाला सावध करत आहेत की, एक महान शिकारी आपल्या आजूबाजूला जात आहे, जर तुम्ही वाचत असाल तर वाचा अन्यथा तुमचे हृदय मजबूत ठेवा.
ही मोहीम होती –
भारतात एक काळ असा होता जेव्हा राजे वाघांची मोठ्या उत्साहाने शिकार करायचे, तो त्यांच्या वैभवाचा भाग होता. त्यामुळे भारतातील वाघांची संख्या कमी होऊ लागली. त्यानंतर भारतात वाघांचे जतन आणि संवर्धन करण्यासाठी ‘टायगर प्रोजेक्ट’ म्हणजेच वाघ प्रकल्प सुरू करण्यात आला. राष्ट्रीय प्राणी म्हणून घोषित करण्याबरोबरच सिंहासह त्यांच्या प्रजातीतील मोठ्या मांजरांचे संरक्षण करण्याची मोहीम सुरू झाली.