Radish Farming: मुळा (Radish) ही मूळ भाजी आहे. हे कच्चे सॅलड, भाज्या, हिरव्या भाज्या किंवा लोणचे बनवण्यासाठी वापरले जाते. आपल्या देशात मुळ्याची लागवड वर्षभर केली जाते. हे पीक फार लवकर परिपक्व होते.
देशात मागच्या काही वर्षांत मुळ्याची मागणी आणि किंमतीत लक्षणीय वाढ झाली आहे. शेतकरी (farmer) पूर्वी मुळा लागवडीला तोट्याचा सौदा मानत होते . मात्र आता त्याची किंमतही इतर पिकांप्रमाणे बाजारात चांगली आहे. यातून शेतकऱ्यांना कमी वेळात अधिक नफा मिळू शकतो. चला तर मग या ब्लॉगमध्ये मुळा लागवडीबद्दल सविस्तर माहिती घेऊया.
मुळा लागवडीसाठी आवश्यक हवामान
मुळा लागवडीसाठी थंड हवामान आवश्यक आहे. पण काही खास जाती वर्षभर लावता येतात. 10 ते 15 सेंटीग्रेड तापमान मुळा पिकासाठी योग्य आहे. तापमान जास्त असताना त्याचे पीक कडू आणि कडक होते. त्यामुळे शेतकऱ्यांनी हिवाळ्यातच लागवड करण्याचा सल्ला दिला आहे. भारतात प्रामुख्याने पश्चिम बंगाल, बिहार, पंजाब, आसाम, हरियाणा, गुजरात, हिमाचल प्रदेश आणि उत्तर प्रदेशमध्ये याचे उत्पादन केले जाते.
मुळा लागवडीसाठी योग्य माती
सुपीक वालुकामय चिकणमाती माती मुळासाठी चांगली मानली जाते. मुळ्याचे चांगले उत्पादन घेण्यासाठी सेंद्रिय चिकणमाती किंवा वालुकामय चिकणमाती वापरा. मातीचे pH मूल्य 6.5 ते 7.5 असते. त्यासाठी कृषी विज्ञान केंद्र किंवा इतर माती परीक्षण केंद्रातून माती परीक्षण करून घ्यावे.
मुळाच्या प्रमुख जाती
मुळा लागवड करण्यापूर्वी शेतकरी बांधवांसमोर सर्वात पहिली गोष्ट येते की कोणती वाण निवडावी जेणेकरून बाजारात चांगली किंमत मिळू शकेल.
मुळा काही प्रमुख जाती
पुसा चेतकी
भारतभर त्याची लागवड करता येते. एकरी 100 क्विंटल पिकाचे उत्पादन मिळते. उन्हाळ्यात त्याची मुळे कमी तीक्ष्ण असतात. मुळांची लांबी 15 ते 22 सें.मी. या जातीचा मुळा पांढरा, मऊ असतो. पीक तयार होण्यासाठी 40 ते 50 दिवस लागतात.
पुसा हिमानी
त्याची मुळे लांब, पांढरी आणि कमी तीक्ष्ण असतात. पीक तयार होण्यासाठी 50 ते 60 दिवस लागतात. ऑक्टोबर हा त्याच्या पेरणीसाठी सर्वोत्तम महिना आहे. मुळ्याचे उत्पादन एकरी 128 ते 140 क्विंटल आहे.
जपानी पांढरा
या जातीच्या मुळ्याची मुळे 15 ते 22 सेमी दंडगोलाकार, कमी तिखट, गुळगुळीत आणि चवीला मऊ असतात. पेरणीसाठी सर्वोत्तम वेळ 15 ऑक्टोबर ते 15 डिसेंबर आहे. पेरणीनंतर 45 ते 55 दिवसांनी काढणी करता येते. मुळ्याचे प्रति एकर 100 ते 120 क्विंटल उत्पादन मिळते.
पुसा रेश्मी
त्याची मुळे 30 ते 35 सें.मी. त्याची पाने हलक्या हिरव्या रंगाची असतात. या जातीची पेरणी सप्टेंबरच्या मध्यापासून ते ऑक्टोबरपर्यंत करावी. पेरणीनंतर 55 ते 60 दिवसांनी पीक खणण्यासाठी तयार होते.
एकरी 126 ते 140 क्विंटल पीक शेतातून मिळते. याशिवाय, तुम्हाला जपानी सफेद, पुसा देशी, पुसा चेतकी, अर्का निशांत, जौनपुरी, बॉम्बे रेड, पुसा रेशमी, पंजाब एजेटी, पंजाब सफेद, आय.एच. यासारख्या अनेक सुधारित जातीही मिळतील. आर-1 आणि कल्याणपूर सफेद सहज उपलब्ध आहेत. व्हाईट आयस्ली, रॅपिड रेड, व्हाईट टिप्स, स्कार्लेट ग्लोब आणि पुसा ग्लेशियर या थंड प्रदेशांसाठी चांगल्या प्रजाती आहेत.
शेतीची तयारी
सप्टेंबर ते नोव्हेंबर हा महिना मुळा लागवडीसाठी योग्य आहे. पाऊस संपल्यानंतर तुम्ही हे कधीही करू शकता. प्रथम माती फिरवणार्‍या नांगराने नांगरणी करून आणि 2-3 नांगरणी यंत्र किंवा देशी नांगरणी करून शेतात नांगरणी करावी. नांगरणी करताना हेक्टरी 200 ते 250 क्विंटल कुजलेले शेण टाकावे.
पेरणी आणि बियाणे उपचार
मुळा लागवडीसाठी हेक्टरी किती बियाणे लागते व बियाणांवर प्रक्रिया कशी करावी असा प्रश्नही शेतकरी बांधवांना पडला आहे. तर आम्ही तुम्हाला सांगतो की 10 ते 12 किलो मुळा बियाणे प्रति हेक्टर पुरेसे आहे. एक किलो बियाण्यासाठी 2.5 ग्रॅम थायरमची बीजप्रक्रिया वापरता येते.
मुळा कधी आणि कसा पेरायचा?
सप्टेंबर-ऑक्टोबर हे महिने मुळा पेरणीसाठी सर्वात योग्य आहेत, परंतु काही प्रजाती वेगवेगळ्या वेळी पेरल्या जाऊ शकतात. उदाहरणार्थ पुसा हिमानीची पेरणी डिसेंबर ते फेब्रुवारी या कालावधीत केली जाते. पुसा चेतकी प्रजातीची पेरणी मार्च ते ऑगस्टच्या मध्यापर्यंत करता येते. मुळा बांध किंवा सपाट वाफ्यात पेरला जातो. रेषेपासून रेषेपर्यंत किंवा बंधाऱ्यापासून कडयापर्यंतचे अंतर 45 ते 50 सें.मी. रोप ते रोप अंतर 5 ते 8 सेमी ठेवावे. पेरणी 3 ते 4 सेमी खोलीवर करावी.
खत आणि खत व्यवस्थापन
शेतकरी बांधवांनो, मुळा लागवडीसाठी शेत तयार करताना 200 ते 250 क्विंटल कुजलेले शेण द्यावे. यासोबतच 80 किलो नत्र, 50 किलो स्फुरद आणि 50 किलो पालाश प्रति हेक्टरी द्यावे. स्फुरद व पालाशची अर्धी मात्रा पेरणीपूर्वी आणि अर्धी मात्रा नत्र उभ्या पिकात दोन वेळा द्यावी. ज्यामध्ये नत्राची 1\4 मात्रा झाडाच्या वाढीच्या वेळी आणि 1\4 मात्रा मुळांच्या वाढीच्या वेळी द्यावी.
मुळा लागवडीसाठी सिंचन व्यवस्थापन
मुळा पिकात 3-4 पाने दिसू लागल्यानंतर पहिले पाणी द्यावे. मुळा मध्ये पाणी कमी-अधिक प्रमाणात जमिनीच्या ओलाव्यानुसार द्यावे लागते. हिवाळ्यात 10-15 दिवसांच्या अंतराने आणि उन्हाळ्यात दर आठवड्याला पाणी द्यावे.
तण व्यवस्थापन
मुळा पिकात तणांची समस्या आहे. शेतकरी मित्रांना एकच प्रश्न पडतो की मुळा पिकातील तण व तणांचे नियंत्रण कसे करायचे? तर आम्ही तुम्हाला सांगतो, संपूर्ण पिकात 2 ते 3 वेळा खुरपणी आणि खोदाई करा. मुळे वाढू लागल्यावर, कड्यांना एकदा माती द्या. तण नियंत्रणासाठी पेरणीनंतर लगेच 2 ते 3 दिवसांच्या आत 3.3 लिटर पेंडामेथालिन 600 ते 800 लिटर पाण्यात मिसळून फवारावे.
संसर्गजन्य रोग आणि त्यांचे नियंत्रण
मुळा पिकावर पांढरा गंज, सर्कोस्पोरा कॅरोटी, पिवळा रोग, अल्टरनेरिया पर्णपाती, तुषार रोगाचा प्रादुर्भाव होण्याची शक्यता आहे. त्यांच्या नियंत्रणासाठी डायथेन M45 किंवा Z78 या बुरशीनाशकाची 0.2% द्रावणाने फवारणी करावी. बियाण्यावर 0.2% ब्लाइटेक्स फवारणी करावी. पिवळ्या रोगाच्या नियंत्रणासाठी इंडोसेल @ 2 मिली प्रति लिटर किंवा इंडोधन @ 2 मिली प्रति लिटर या प्रमाणात फवारणी करावी.
कीटक नियंत्रण
शेतकरी बांधवांनो, मुळा पिकांवर रोगांबरोबरच किडींचा प्रादुर्भाव दिसून येत आहे. मुळा मध्ये मनहू, मूग, केसाळ अळी, अर्धगोल अळी, आरा माशी, डायमंड बॅक्टम कीटक आढळतात. त्यांच्या नियंत्रणासाठी मॅलाथिऑन 0.05% आणि 0.05% डायक्लोरव्हास वापरा. थिओडन, इंडोसेल @1.25 लिटर/हे. फवारणी करा. 10% B.H.C. किंवा तुम्ही 4% कार्बरोल पावडर देखील शिंपडू शकता.
कापणी आणि विपणन
शेतकरी बांधवांनो, जेव्हा शेतातील मुळ्याची मुळे काढणीसाठी खाण्यायोग्य होतात म्हणजेच पेरणीनंतर 45 ते 50 दिवसांनी मुळे सुरक्षितपणे काढून स्वच्छ करून नंतर बाजारात विकावीत. लवकर मुळ्याची लागवड करून शेतकऱ्यांना अधिक उत्पन्न मिळते.
याशिवाय, मुळा प्रक्रिया केल्यानंतर, तुम्ही स्वतःचे कोशिंबीर आणि लोणचे बनवू शकता आणि ते बाजारात विकू शकता, ज्यामुळे तुम्हाला अधिक नफा मिळेल. सरतेशेवटी, शेतकरी त्यांच्या मित्रांना सांगू इच्छितो की त्यांनी मुळा लागवड सह-पीक म्हणून केलीच पाहिजे, जेणेकरून त्याच जमिनीवर तुम्हालाही मुळा लागवडीचा लाभ घेता येईल.