World Diabetes Day 2022: भारतात मधुमेहाच्या रुग्णांची संख्या झपाट्याने वाढत आहे. अनेक तरुण देखील या आजाराला झपाट्याने बळी पडत आहेत, ज्याचे सर्वात मोठे कारण म्हणजे लोकांची चुकीची जीवनशैली आणि खाण्याच्या सवयी. मधुमेहाच्या रुग्णांना त्यांच्या आहाराची विशेष काळजी घ्यावी लागते. या आजारात रुग्णांना कमी कार्ब आणि उच्च प्रथिनेयुक्त आहार घेण्याचा सल्ला दिला जातो जेणेकरून त्यांची रक्तातील साखरेची पातळी नियंत्रणात राहते.
मधुमेहाच्या व्यवस्थापनात प्रथिने महत्त्वाची भूमिका बजावतात. हे शरीरात आढळणारे एक आवश्यक पोषक तत्व आहे. आपल्याला ते अनेक पदार्थांमधूनही मिळते. आपले स्नायू प्रथिनांनी बनलेले असतात आणि मधुमेहामुळे स्नायूंना नुकसान होते, त्यामुळे जर तुम्ही मधुमेही असाल, तर तुम्हाला प्रथिनयुक्त संतुलित आहार घेण्याचा सल्ला दिला जातो. डॉक्टरांसोबतच फिटनेस तज्ज्ञ देखील प्रथिनयुक्त अन्न हे मधुमेही रुग्णाच्या आहारासाठी आवश्यक मानतात.
मधुमेहामध्ये प्रथिनेयुक्त पदार्थ घेणे महत्त्वाचे का आहे –
इंडियन कौन्सिल ऑफ मेडिकल रिसर्च, इंडिया डायबिटीजने काही काळापूर्वी एका अभ्यासात सांगितले होते की, टाइप-2 मधुमेहाचे व्यवस्थापन करण्यासाठी व्यक्तीने आपल्या आहारातील प्रथिनांचे प्रमाण 20 टक्क्यांनी वाढवले पाहिजे. नुकतेच एखाद्याला मधुमेह झाल्याचे निदान झाले असेल तर त्याला त्याचा भरपूर फायदा होऊ शकतो.
या संशोधनात प्रथिनांची रक्तातील साखरेची पातळी कमी होणे आणि एचबीए1सी (रक्तातील साखरेची पातळी तपासण्याची प्रक्रिया) यांच्यात संबंध आढळून आला. याचे कारण असे की प्रथिने रक्तातील साखरेची पातळी न वाढवता इन्सुलिनचा प्रतिसाद वाढवते. यासोबतच हे अन्न खाल्ल्यानंतर व्यक्तीच्या शरीरातील रक्तातील साखरेची पातळी वाढण्यास प्रतिबंध करते.
प्रथिनांमुळे मधुमेही रुग्णांची प्रतिकारशक्ती वाढते –
प्रथिनांची चांगली मात्रा मधुमेहाच्या रुग्णांची प्रतिकारशक्ती मजबूत करते, जी अनेकदा या आजारामुळे कमकुवत होते. याशिवाय प्रथिनांमुळे तुम्हाला दीर्घकाळ पोट भरल्याचा अनुभव येतो आणि ते भूक नियंत्रित ठेवण्यासही मदत करते. यामुळे वजन तर नियंत्रणात राहतेच पण रक्तातील साखरेची पातळीही नियंत्रित राहते.
इथे लक्षात ठेवण्यासारखी गोष्ट ही आहे की, प्रथिने मधुमेह नियंत्रणात ठेवण्यास मदत करू शकतात परंतु ते उलट करू शकत नाहीत.
अशावेळी अशा अनेक बातम्या आपल्या समोर येतात ज्यामध्ये वेगवेगळ्या आहारामुळे मधुमेह दूर करण्याचा दावा केला जातो. पण यासाठी प्रथिनांना दोष देणे योग्य नाही. प्रथिनांचा फायदा घ्यायचा असेल तर त्याचा योग्य आणि योग्य पद्धतीने वापर करणे आवश्यक आहे.
यासोबतच मधुमेहाच्या रुग्णांनी योग्य प्रमाणात प्रथिनांचे सेवन केले पाहिजे. त्यांनी कमी चरबीयुक्त मांस आणि कमी किंवा कमी चरबीयुक्त दुग्धजन्य पदार्थांचे सेवन करावे. शाकाहारी लोक टोफू, बीन्स, पनीर, नट्सचे सेवन करू शकतात. अंड्याचा पांढरा हा प्रथिनांचा नैसर्गिक आणि उत्कृष्ट स्रोत आहे ज्याचा मधुमेही रुग्णांच्या आहारात समावेश केला जाऊ शकतो.
आदर्श रक्कम काय असेल –
आरोग्यासाठी कोणतीही गोष्ट चांगली असते, पण जर तुम्ही ते जास्त प्रमाणात सेवन केले तर ते तुमचेच नुकसान करते. विशेषत: मधुमेही रुग्णाला किडनीशी संबंधित कोणताही आजार असल्यास त्यांना प्रथिनांच्या सेवनावर नियंत्रण ठेवावे लागते कारण जास्त प्रथिने किडनीला नुकसान पोहोचवू शकतात. प्रत्येक परिस्थितीत, तुम्ही तुमच्या संपूर्ण शरीराची तपासणी केल्यानंतरच प्रथिने वाढवा किंवा कमी करा.
उदाहरणार्थ एखाद्या व्यक्तीला प्रति किलोग्रॅम वजनासाठी 0.8 ते 1.0 ग्रॅम प्रथिने आवश्यक असतात. अचानक आणि असामान्यपणे जास्त प्रथिनांचे सेवन शरीराला पचणे कठीण होऊ शकते आणि त्यामुळे पोटदुखी, अस्वस्थता आणि मूत्रपिंडावर ताण येऊ शकतो.
देशातील सुप्रसिद्ध हेल्थ आणि वेलनेस कंपनी वेलजी इन्स्टिट्यूटच्या सीईओ आणि संस्थापक डायटीशियन प्रीती राव म्हणाल्या, “शरीरातील सर्व पेशींच्या निर्मितीसाठी आणि कार्य करण्यासाठी प्रथिने अत्यंत महत्त्वाची असतात. टाइप 1 आणि टाइप 2 मधुमेहाच्या रुग्णांनी प्रथिनांचा चांगला डोस घ्यावा. पण त्याचे प्रमाण आणि प्रकार यांचाही समतोल राखणे आवश्यक आहे. कोणतेही सेवन करण्यापूर्वी त्यामध्ये किती प्रथिने आणि कार्बोहायड्रेट आहेत हे लक्षात घेतले पाहिजे. मधुमेहाच्या रुग्णांनी कमीत कमी कार्बोहायड्रेट, प्रथिनेयुक्त आहार स्टार्चसह घ्यावा.
उदाहरणार्थ, अनेक संशोधनांमध्ये लाल मांस आणि टाइप 2 मधुमेह यांच्यातील संबंध आढळला आहे. मधुमेहाच्या रुग्णांनी प्रक्रिया केलेले लाल मांस खाल्ले तर हा आजार होण्याची शक्यता खूप जास्त असते. तसेच यामुळे 40 टक्के मधुमेही रुग्णही किडनीच्या नुकसानीचे बळी ठरू शकतात.
काय करा आणि काय करू नका –
वनस्पती आणि प्राणी हे प्रथिनांचे दोन प्रमुख स्त्रोत आहेत. आपण ते विविध प्रकारचे वनस्पती अन्न आणि प्राण्यांच्या मांसापासून मिळवू शकता. पण मधुमेहामध्ये तुम्ही कमी चरबीयुक्त मांस खावे. तसेच, तेलात मांस शिजवण्याऐवजी ते तळण्याचा किंवा उकळण्याचा प्रयत्न करा. लाल मांसाऐवजी, चिकन, मासे, राजमा, मूग, सोयाबीन आणि कमी चरबीयुक्त मांस निवडा.
तुमच्या आहारात बीन्स, नट आणि टोफू यांचा समावेश करा. याच्या मदतीने तुम्हाला फायबर आणि पोषक दोन्ही मिळतील जे तुम्हाला मांस आणि मासे मिळू शकत नाहीत. यासोबत दही, दूध आणि चीज चवीशिवाय आणि साखरेशिवाय घ्या. यातून तुम्हाला प्रथिने, कॅल्शियम, जीवनसत्त्वे आणि खनिजे मिळतील आणि साखर तुमच्या आत जाणार नाही.
या पदार्थांपासून अंतर ठेवा –
प्रक्रिया केलेले आणि गोठलेले मांस खाऊ नका. ते कॅलरी आणि संतृप्त चरबीने भरलेले असतात जे शरीरातील खराब कोलेस्टेरॉलची पातळी वाढवू शकतात. पूर्ण चरबीयुक्त दुग्धजन्य पदार्थ खाऊ नका कारण त्यामुळे तुमचा मधुमेह वाढू शकतो.