Successful Women Farmer: शेतीत काळाच्या ओघात बदल केला तर निश्चितच शेतकरी बांधवांना फायदा होऊ शकतो. जाणकार लोकांच्या मते शेतकरी बांधवांनी बाजारात ज्या पिकांची अधिक मागणी असते त्या पिकांची शेती केली पाहिजे.
मशरूम (mushroom) हेदेखील असेच एक पीक आहे. बिहारमधील दरभंगा येथील एका महिलेने देखील मशरूम शेतीच्या (mushroom farming) माध्यमातून लाखो रुपयांची कमाई (farmer income) केली आहे. आज आपण या महिलेच्या यशोगाथा विषयी जाणून घेण्याचा प्रयत्न करणार आहोत.
कोण आहे ही महिला शेतकरी
दरभंगा जिल्ह्यातील प्रतिभा झा या शेतकरी (agriculture) कुटुंबातल्या आहेत आणि त्यांचे पती शेती, पशुपालन, मत्स्यपालन आणि गांडूळ खत बनवण्याचे काम करतात. बारावीपर्यंत शिकलेल्या प्रतिभा घरातील कामांसोबतच पतीला सर्व कामात मदत करत असत, पण त्यातही तिचं समाधान होत नव्हतं.
कुटुंबाला आणि समाजाला आर्थिक मदत होईल असं काहीतरी तिला करायचं होतं. प्रतिभा झा यांनी मशरूम लागवडीची माहिती गोळा करण्यास सुरुवात केली. त्यांनी ATMA दरभंगा मार्फत डॉ. राजेंद्र प्रसाद केंद्रीय कृषी विद्यापीठ, समस्तीपूर येथून 2 ते 3 दिवसांचे प्रशिक्षण घेतले. याशिवाय ATMA संस्थेच्या सहकार्याने विविध कृषी विज्ञान केंद्रे आणि किसान मेळावे पाहण्याची संधी त्यांना मिळाली, ज्यामुळे त्यांचा आत्मविश्वास आणि ज्ञान वाढले.
अशा प्रकारे मशरूमची लागवड सुरू झाली
प्रशिक्षणानंतर आणि विविध स्त्रोतांकडून माहिती गोळा केल्यानंतर, त्यांनी ऑक्टोबर 2016 मध्ये अवघ्या 300 रुपयांमध्ये मशरूमची लागवड सुरू केली. आता ती ऑयस्टर, बटन आणि मिल्की मशरूम या तीन प्रकारच्या मशरूमची लागवड करत आहे. ती वर्षभर मशरूम पिकवते आणि दररोज 2 ते 3 कामगारांना काम देते. त्यामुळे रोजंदारी मजुरांनाही आर्थिक मदत मिळते.
मशरूम पासून अनेक गोष्टी बनवतात
प्रतिभा केवळ मशरूमच्या लागवडीपुरती मर्यादित नाही तर तिने मशरूमपासून 31 पदार्थ बनवायलाही शिकले आहे. ती अदौरी, पापड, मशरूम सत्तू, मशरूम बेसन, पेडा, गुलाब जामुन, मशरूम जलेबी अशा अनेक गोष्टी बनवते. प्रतिभा प्रति बॅच मशरूमच्या सुमारे 1000 पिशव्या तयार करते. दररोज 10 किलो मशरूमचे पीक मिळते. ती 100 ते 150 रुपये किलो दराने विकते. याशिवाय, ती मशरूम स्पॉन म्हणजेच बिया देखील तयार करते, जी ती शेतकऱ्यांना विकते. विशेष म्हणजे ते त्यांची उत्पादने बाजारात विकत नाहीत, तर घरपोच किरकोळ किमतीत विकतात.
उत्पादन जास्त आणि विक्री कमी असताना ती मशरूम कोरडी ठेवते. मशरूमच्या लागवडीमुळे प्रतिभा स्वयंपूर्ण झाली आहे. ती महिन्याला 30,000 रुपये कमावते. आगामी काळात ते एक लाख रुपयांपर्यंत वाढवण्याचे त्यांचे लक्ष्य आहे. त्यांच्या परिसरात मशरूमच्या लागवडीला प्रोत्साहन देण्यासाठी त्यांना अनेक सन्मानही मिळाले आहेत. 2017 मध्ये मशरूम दिनानिमित्त त्यांना डॉ. राजेंद्र प्रसाद केंद्रीय कृषी विद्यापीठात ‘बाबू जगजीवन राम पुरस्कार’ देऊन सन्मानित करण्यात आले. बिहार राज्य स्थापना दिन समारंभात 2018 मध्ये त्यांना राज्यस्तरीय ‘बेस्ट मशरूम फार्मर अवॉर्ड’ देखील प्रदान करण्यात आला.
