Bajra Farming : बाजरी हे एक प्रमुख तृणधान्य पीक म्हणून ओळखल जात. याची शेती ही ज्वारीच्या शेतीसारखीच आहे. भारतात खरीप पिकांसोबत बाजरीची लागवड केली जाते. बाजरीच्या शेतीत, त्याचे बियाणे पावसाळ्यात, ज्वारीपेक्षा थोडे लवकर पेरले जाते. आणि ज्वारीच्या अगदी आधी कापणी केली जाते.
भारतात बाजरीची पेरणी पावसाआधी आणि पाऊस सुरू होताच सिंचन करून केली जाते. त्याच्या बियांना उगवण दरम्यान सामान्य तापमानाची आवश्यकता असते. त्यानंतर 25 ते 30 अंश तापमान झाडांच्या वाढीसाठी योग्य असते. परंतु त्याची पूर्ण वाढ झालेली झाडे ४५ अंश तापमानातही सहज वाढतात. कमी पावसाच्या क्षेत्रात त्याचे उत्पादन जास्त मिळते. जास्त पाऊस असलेल्या भागात त्याची लागवड टाळावी.
बाजरीच्या सुधारित जाती
बाजरीच्या व्यावसायिक लागवडीमध्ये चांगले उत्पादन मिळविण्यासाठी, त्याच्या प्रगत आणि प्रमाणित संकरित वाणांचा वापर करा. उच्च उत्पादनासाठी कृषी शास्त्रज्ञांनी बाजरीचे अद्ययावत संकरित जाती विकसित केल्या आहेत. बाजरीच्या नवीन जातींमध्ये जास्त उत्पादन देण्याची क्षमता आहे. खाद्यासाठी मंजूर झालेल्या बाजरीच्या सुधारित जाती पुढीलप्रमाणे आहेत-
MPMH 17 (MH.1663), कावेरी सुपर वोस (MH.1553), KVH. 108 (M.H. 1737), G.V.H. 905 (M.H. 1055), 86M.89 (M.H. 1747), 86M.86 (M.H. 1617), R.H.B. 173 (MH 1446), H.H.B. 223 (M.H. 1468), M.V.H. 130, 86 M.86 (MH 1684) इत्यादी बाजरीच्या सुधारित जाती आहेत. हे वाण बागायती भागात लवकर लागवडीत खूप चांगले उत्पादन देतात. या वाणांपासून शेतकऱ्यांना हेक्टरी 90 ते 150 क्विंटल दराने कोरडा चारा मिळतो. आणि 15 ते 25 क्विंटल प्रति हेक्टर दराने धान्य मिळू शकते.
बाजरीच्या पेरणीसाठी शेत कसे तयार करावे?
त्याची लागवड करताना शेताच्या तयारीची विशेष गरज नसते. शेतात पेरणीसाठी प्रथम जमीन नांगरून नंतर बियाण पेरलं जात. त्याच्या शेतात खत किंवा सिंचनाची विशेष गरज नाही. परंतु चांगल्या उत्पादनासाठी शेतात दोन ते तीन खोल नांगरणी केल्यानंतर त्यात 10 ते 12 टन शेणखत टाकावे. त्यानंतर पुन्हा शेत नांगरून खत जमिनीत मिसळावे. नांगरणीनंतर तीन ते चार दिवसांनी शेत कोरडे पडू लागल्यावर रोटाव्हेटर चालवून शेतातील माती मोकळी करावी.
पेरणीसाठी बियाण्याचे प्रमाण
बाजरीचे चांगले उत्पादन मिळविण्यासाठी योग्य बियाण्याच्या प्रमाणात योग्य अंतरावर पेरणी करणे आवश्यक आहे. बियाण्याचे प्रमाण त्याचा आकार, उगवण टक्केवारी, पेरणीची पद्धत आणि वेळ, पेरणीच्या वेळी जमिनीत असलेल्या ओलाव्याचे प्रमाण यावर अवलंबून असते. बाजरी पिकासाठी ४-५ किग्रॅ. हेक्टरी बियाणे पुरेसे आहे. बाजरीच्या पेरणीत ओळीत 45 ते 50 सें.मी. अंतरावर रोपापासून रोपापर्यंत 10 ते 15 सें.मी. ठेवली पाहिजे पेरणीपूर्वी बियाण्यांवर प्रक्रिया करण्यासाठी, कार्बॅन्डाझिम (बोविस्टिन) 2 ग्रॅम किंवा इप्रॉन 35 एसडी 6 ग्रॅम बुरशीनाशक औषध प्रति किलो बियाणे बियाणे प्रक्रियेद्वारे बर्याच प्रमाणात कमी करता येते.
बाजरी पिकाला सिंचन
बाजरीच्या शेतात खते किंवा सिंचनाची विशेष गरज नसते. याचे पीक जास्त उष्णता सहन करणारे पीक आहे. या पिकाला तीन ते चार पाणी द्यावे लागते. हिरव्या चाऱ्यासाठी त्याची लागवड केली जात असली तरी त्याच्या झाडांना जास्त पाणी लागते. या दरम्यान झाडांना ४ ते ५ दिवसांच्या अंतराने पाणी द्यावे लागते. पाऊस नसल्यास 10-15 दिवसांच्या अंतराने पाणी द्यावे.
तण नियंत्रण
बाजरीची लागवड तृणधान्य म्हणून केल्यास तणनियंत्रण करावे. त्याच्या लागवडीत, नैसर्गिक आणि रासायनिक अशा दोन्ही पद्धतींनी तणनियंत्रण केले जाते. रासायनिक तणनियंत्रणासाठी योग्य प्रमाणात अॅट्राझिनची पेरणीनंतर लगेच फवारणी करावी. दुसरीकडे, नैसर्गिक पद्धतीने तणनियंत्रणासाठी बिया पेरल्यानंतर २० ते २५ दिवसांनी एकदा तण काढणे आवश्यक आहे.
बाजरी लागवडीचा खर्च आणि उत्पन्न
बाजरी पीक पेरणीनंतर १२० ते १२५ दिवसांत काढणीस तयार होते. पीक पूर्ण पक्व झाल्यावर काढणी करावी, पिकाचा ढीग शेतात उभा ठेवावा आणि मळणी करावी. धान्य उन्हात चांगले वाळल्यानंतर साठवावे. बाजरीच्या लागवडीतून एकरी सरासरी 15 ते 20 क्विंटल उत्पादन मिळते. शास्त्रोक्त पद्धतीने बागायती स्थितीत लागवड केलेली, प्रजाती 30-35 क्विंटल धान्य आणि 100 क्विंटल/हेक्टरी कोरडे कडबा देते. बाजरीचा बाजारभाव 2,350 ते 2,500 रुपये प्रति क्विंटल आहे. यामुळे शेतकरी बांधव आपल्या पिकातून एकरी 60 हजार रुपयांपर्यंत कमाई करू शकतात. यासोबतच जनावरांसाठी चाऱ्याचीही व्यवस्था केली जाऊ शकते.