Goat Farming Tips : शेळीपालन हे सर्वच बाबतीत आर्थिक आणि फायदेशीर आहे. मग दोन-चार शेळ्या घरगुती स्तरावर पाळल्या तरी आणि छोट्या-मोठ्या व्यावसायिक स्वरूपात डझनभर, शेकडो किंवा हजारांच्या संख्येत पाळल्या तरी. शेळीपालनात केवळ सुरुवातीची गुंतवणूकच कमी नाही, तर शेळ्यांच्या देखभालीचा आणि त्यांच्या चारा आणि पाण्याचा खर्चही खूप कमी आहे.
तसेच शेळीपालनातून चार ते पाच महिन्यांत उत्पन्न मिळू लागते. शिवाय शेळीपालन शास्त्रोक्त पद्धतीने केल्यास गुंतवणुकीच्या 3 ते 4 पट परतावा देऊ शकतो. मात्र असे असले तरी शेतकरी बांधवांना शेळीपालन व्यवसायात काही बाबींची काळजी घेण्याचे आवाहन केले जाते.
या गोष्टींची काळजी घ्या
1)स्थानिक वातावरण लक्षात घेऊन शेळीच्या प्रजातींची निवड करावी. जगात शेळ्यांच्या किमान 103 जाती आहेत. यापैकी २१ जाती भारतात आढळतात. यापैकी प्रमुख आहेत बारबरी, जमुनापारी, जाखराणा, बीताल, ब्लॅक बंगाल, सिरोही, कच्छी, मारवाडी, गड्डी, उस्मानाबादी आणि सुर्ती. देशातील विविध भागात या जातीच्या शेळ्या मोठ्या प्रमाणात आढळतात.
2)साधारणपणे जास्त करडांना जन्म देणाऱ्या शेळीचे वजन कमी असते. कमी मुलांना जन्म देणाऱ्या शेळ्यांमध्ये जास्त कोकरे असतात. अशा प्रकारे शेळ्यांच्या सर्व जाती मिळून समान उत्पन्न देतात.
3)शेळीपालनांतर्गत प्रगत जातीची करडे आवश्यक असल्यास प्रजननासाठी वापरण्यात येणारी शेळी बाहेरून आणल्यानंतरच स्थानिक शेळ्यांच्या संपर्कात आणावी.
4)प्रजनन करणार्‍या शेळीची आई जास्त दूध देणारी आणि जास्त करडांना जन्म देणारी असावी. याशिवाय अशी शेळी शारीरिकदृष्ट्या विकसित, निरोगी व प्रगत जातीची असावी.
5)शेळ्यांना उष्णता किंवा एस्ट्रसमध्ये आल्यानंतर 12 तासांनी रेतन म्हणजे गाभण करावे. एप्रिल-मे आणि ऑक्टोबर-नोव्हेंबरमध्ये गर्भधारणा झाल्यास, अनुकूल हवामानात करडे प्राप्त होतात.
6)शेळ्यांना प्रजननापासून वाचवावे. म्हणजेच मादी शेळी ज्या बोकडपासून गाभण झाली आहे त्याचं बोकड पासून त्यां शेळीच्या मादी शेळीला गर्भधारणा करू नये.
7)शक्य असल्यास शेळीचा आवारा पश्चिम दिशेपेक्षा पूर्व दिशेला जास्त पसरवावे तटबंदीच्या लांबीसह भिंतीची उंची एक मीटर असावी आणि त्याच्या वरच्या भागाला जाळी लावावी. 80 ते 100 शेळ्यांसाठी 20×60 चौरस फूट आकाराचे आवार असावे आणि त्याच्या झालिदार भागाचे मोजमाप 40×60 चौरस फूट असावे.
8)शेळीच्या आवाऱ्याची जमीन चिकणमाती आणि वालुकामय असावी. रोगापासून मुक्त ठेवण्यासाठी जमिनीवर वेळोवेळी चुना शिंपडणे आवश्यक आहे.शेळ्यांच्या स्वच्छतेची व त्यांच्या कुंपणाची विशेष काळजी घेतल्यास शेळीपालनात अधिक उत्पन्न मिळते.
9)शेळ्या व्यायल्यानंतर एक आठवडा, तिला आणि तिची कोकरे स्वतंत्र वाड्यात ठेवावीत. दूध काढताना करडे शेळीजवळ आणावे.
10)शेळीला दररोज 3 ते 5 टक्के कोरडे खाद्य त्याच्या वजनाच्या प्रमाणात द्यावे. प्रौढ शेळीला दररोज एक ते तीन किलो हिरवा चारा, 500 ग्रॅम ते एक किलो पेंढा आणि 150 ते 400 ग्रॅम धान्य द्यावे. पेंढा कडधान्य पिकांचा असल्यास उत्तम.
11)शेळ्यांना संपूर्ण धान्य देऊ नये, त्यांना दिले जाणारे धान्य नेहमी भरडलेले आणि सुके असावे त्यात पाणी मिसळू नये. फीडमध्ये 60-65 टक्के कुटलेले धान्य, 10-15 टक्के कोंडा, 15-20 टक्के केक, 2 टक्के खनिज मिश्रण आणि एक टक्के मीठ यांचे मिश्रण असावे. मोहरीचा केक किंवा ढेप शेळ्यांना खायला देऊ नये.
12)शेळीचे पिण्याचे पाणी स्वच्छ असावे. नद्या, तलाव, खड्डे यामध्ये साचलेले घाण पाणी पिण्यापासून शेळ्यांचे संरक्षण करावे.
13)शेळ्यांना पीपीआर, ईटी, फूट अँड माउथ, डिप्थीरिया आणि गोट पॉक्स या पाच संसर्गजन्य रोगांवर लसीकरण करणे आवश्यक आहे. या लसी करडांना 3-4 महिन्यांनंतरच दिल्या जातात.
14)कोणतीही शेळी आजारी असल्यास ती ताबडतोब वाड्यातून वेगळी करून उपचार करावेत. उपचारानंतर बरे झाल्यानंतरच त्यांना पुन्हा बंदिवासात ठेवता येते.
15शेळ्यांना वर्षातून दोनदा अँटीपॅरासाइटिक औषधे दिली पाहिजेत. पावसाळ्यानंतर हे औषध अवश्य द्यावे.
16)शेळ्यांना बाह्य परजीवी मारकांच्या द्रावणाने काळजीपूर्वक आंघोळ घातल्यास परजीवी मरतात. असा उपाय तयार करण्यासाठी, फक्त औषधाची निर्धारित रक्कम पाण्यात वापरली पाहिजे.
17)अति थंडी, ऊन, पाऊस यांच्या दुष्परिणामांपासून शेळ्यांचे संरक्षण करण्यासाठी योग्य व्यवस्था करावी. अन्यथा, ती आजारी पडू शकते.
18)करडाची नाळ दोन इंच वर नवीन व स्वच्छ ब्लेडने कापावी. यानंतर, नाळेवर टिंचर आयोडीन लावावे.
19)नवजात करड्याला अर्ध्या तासाच्या आत शेळीचे पहिले दूध खिरुज पाजावे. यामुळे करडाची रोगप्रतिकारशक्ती मोठ्या प्रमाणात वाढते.
20)9-12 महिने वयाच्या शेळीच्या करडांना सणांच्या आसपास विकणे अधिक फायदेशीर राहणार आहे.