Brain Dead : ब्रेन डेड ही एक अशी स्थिती आहे ज्यामध्ये मेंदू (Brain) काम करणे थांबवतो. मेंदू मृत झाल्यास संबंधित व्यक्तीच्या शरीराची हालचाल, श्वासोच्छ्वास आणि डोळ्यांच्या बाहुल्यांचा प्रतिसाद (Organs response) थांबतो.
या अवस्थेत फक्त मेंदूच काम (Brain work) करत नाही, इतर सर्व अवयव काम करतात. मेंदूच्या मृत्यूनंतर एखादी व्यक्ती बरी होऊ शकते का?
डॉक्टर म्हणतात, ब्रेन डेथ ही वैद्यकीय भाषेत मृत्यूची (Death) कायदेशीर व्याख्या म्हणून ओळखली जाते. एखाद्याला ब्रेन डेड घोषित करणे म्हणजे त्यांच्या मेंदूने सर्व प्रकारे कार्य करणे थांबवले आहे.
म्हणजेच, प्रत्येक शारीरिक आणि मानसिक क्रिया मेंदूने शरीराला समजण्याच्या किंवा बोलण्याच्या क्षमतेपर्यंत सिग्नल पाठविण्यापासून थांबवले आहे.
मेंदूचा मृत्यू बरा होऊ शकत नाही, ही कायमची स्थिती आहे. शेवटी, ब्रेन डेथची स्थिती का आणि कशी होते? याविषयी समजून घेऊ.
ब्रेन डेथची स्थिती जाणून घ्या
मेंदूला गंभीर दुखापत, गंभीर स्ट्रोक (Stroke) किंवा काही शारीरिक परिस्थिती ज्यामध्ये मेंदूला गंभीरपणे परिणाम होतो, यामुळे मेंदूचा मृत्यू होऊ शकतो.
जेव्हा डॉक्टर एखाद्याला ब्रेन डेड घोषित करतात तेव्हा त्याचा अर्थ असा होतो की मेंदू यापुढे कोणत्याही प्रकारे कार्य करत नाही.
जर ती व्यक्ती व्हेंटिलेटरवर (Ventilator) असेल, तर हृदय, मूत्रपिंड, यकृत आदी अवयव कृत्रिमरीत्या श्वासोच्छवासाद्वारे जिवंत ठेवता येतात. तथापि, व्यक्ती जोपर्यंत व्हेंटिलेटरवर आहे आणि ऑक्सिजन त्याच्या शरीराला कृत्रिमरित्या पुरवला जात आहे तोपर्यंत हे अवयव देखील जिवंत राहू शकतात.
हे देखील समजू शकते की मेंदूचा मृत्यू म्हणजे मेंदूचा मृत्यू झाला आहे परंतु शरीराचे काही भाग ऑक्सिजनद्वारे कृत्रिमरित्या कार्य करत आहेत.
मेंदूचा मृत्यू का होतो?
- अशा अनेक कारणे आहेत ज्यांमुळे एखाद्या व्यक्तीचा मेंदू मृत्यू होऊ शकतो.
- मेंदूला गंभीर दुखापत (वाहन अपघातामुळे डोक्याला गंभीर दुखापत, बंदुकीच्या गोळीने झालेली जखम, डोक्यावर वेगाने पडल्यामुळे झालेली जखम)
- सेरेब्रोव्हस्कुलर इजा (स्ट्रोक किंवा एन्युरिझम)
- एनॉक्सिया (मेंदूला रक्त प्रवाह/ऑक्सिजनच्या कमतरतेमुळे हृदयविकाराचा झटका.)
- ब्रेन ट्यूमर
अपघाती इजा किंवा गंभीर आजारामुळे मेंदूचा मृत्यू होऊ शकतो, असे डॉक्टरांचे म्हणणे आहे. उच्च रक्तदाबामुळे मेंदूमध्ये रक्तस्त्राव होण्याची स्थिती देखील कारण असू शकते.
मेंदूच्या मृत्यूच्या स्थितीची लक्षणे काय आहेत?
डॉक्टरांचे म्हणणे आहे की, ब्रेन डेथ घोषित करण्यापूर्वी एखाद्या व्यक्तीच्या अनेक प्रकारच्या चाचण्यांच्या आधारे पुष्टी केली जाते, परंतु काही अटी आणि लक्षणे अशी आहेत की ती व्यक्ती ब्रेन डेड आहे असा अंदाज लावला जाऊ शकतो.
- पुली प्रकाशाला प्रतिसाद देत नाहीत.
- वेदनांवर प्रतिक्रिया नाही.
- डोळ्याच्या पृष्ठभागाला स्पर्श करताना डोळे मिचकावणे (कॉर्नियल रिफ्लेक्स).
- कानात बर्फाचे पाणी टाकूनही डोळे हलत नाही.
- इलेक्ट्रोएन्सेफॅलोग्राम चाचणी मेंदूची कोणतीही क्रिया दर्शवत नाही.
मेंदूचा मृत्यू बरा होऊ शकतो का?
ब्रेन डेथ ही स्थिती कायमस्वरूपी असते, ती बरी होऊ शकत नाही, असे डॉक्टरांचे म्हणणे आहे. एखाद्या रुग्णाला मेंदू मृत घोषित केल्यानंतर, अवयवदानाचा निर्णय कुटुंबाशी बोलून घेतला जातो, जेणेकरून त्या व्यक्तीचे जिवंत अवयव दुसऱ्यासाठी वापरता येतील.
व्हेंटिलेटरमधून बाहेर काढल्यानंतर शरीराला ऑक्सिजन मिळणे बंद होताच, शरीराचे इतर भाग देखील निष्क्रिय होतात आणि ते मृत मानले जाते.