Depreciation of rupee: अमेरिकेतील व्याजदर (US interest rates) सातत्याने वाढत आहेत. या आठवड्यात, यूएस सेंट्रल बँक फेडरल रिझर्व्हने (US Central Bank Federal Reserve) सलग तिसऱ्यांदा व्याजदरात 0.75 टक्के वाढ केली. जगभरातील चलने डॉलरच्या तुलनेत झपाट्याने घसरत आहेत, त्यामुळे दर वाढीचा वेग कमी होण्याची चिन्हे दिसत नाहीत.
फेडरल रिझर्व्हकडून संकेत मिळाल्यानंतर गुंतवणूकदार (investors) जगभरातील बाजारातून पैसे काढून घेत आहेत आणि सुरक्षिततेसाठी आपली गुंतवणूक अमेरिकन डॉलरमध्ये टाकत आहेत. यामुळे भारतीय चलन ‘रुपया (Rupee)’सह इतर सर्व चलनांसाठी सर्वात वाईट टप्पा सुरू आहे. रुपयाबद्दल बोलायचे झाले तर त्याचे मूल्य (भारतीय रुपयाचे मूल्य) गेल्या काही काळात खूप वेगाने खाली आले आहे. रुपया सतत एकामागून एक नवीन नीचांकी पातळी गाठत आहे (रुपया ऑल टाइम लो). आज, शुक्रवारी सुरुवातीच्या व्यवहारात रुपयाने घसरणीचा (Depreciation of rupee) नवा विक्रम केला आणि नवीन सार्वकालिक नीचांक गाठला.
रुपयाने प्रथमच 81 चा टप्पा पार केला –
या वर्षी जुलैमध्ये रुपया पहिल्यांदा 80 च्या खाली गेला होता. मात्र, त्यावेळच्या कामकाजादरम्यान रिझर्व्ह बँकेच्या (Reserve Bank) हस्तक्षेपानंतर रुपयाने पुनरागमन करण्यात यश मिळवले. यानंतर, ऑगस्टमध्ये प्रथमच असे घडले, जेव्हा रुपया 80 च्या खाली बंद झाला होता. आजच्या व्यवहारात रुपयाने प्रथमच 81 ची पातळी ओलांडली आहे. आज सुरुवातीच्या व्यवहारात डॉलरच्या तुलनेत रुपया 39 पैशांनी घसरून 81.18 वर आला. यापूर्वी गुरुवारी रुपयाने नवा सार्वकालिक नीचांक गाठला होता. ज्या वेगाने रुपयाचे अवमूल्यन होत आहे, त्यामुळे डॉलरच्या तुलनेत तो लवकरच 82 चा स्तर ओलांडू शकेल असे अनेक अर्थतज्ज्ञांचे मत आहे.
अशाप्रकारे रुपयाचे मूल्य घसरत आहे –
आकडेवारीवर नजर टाकली तर, या वर्षात रुपया 7 टक्क्यांहून अधिक कमजोर झाला आहे. अमेरिकन डॉलरच्या तुलनेत रुपयाचे मूल्य सातत्याने घसरत आहे. प्रमुख चलनांच्या बास्केटमध्ये डॉलरच्या सततच्या मजबूतीमुळे रुपयाची स्थितीही कमकुवत झाली आहे. जवळपास दोन दशकांनंतर, युरोचे मूल्य अमेरिकन डॉलरच्या तुलनेत घसरले आहे, तर युरो सातत्याने अमेरिकन डॉलरच्या वर राहिला आहे. भारतीय रुपयाबद्दल बोलायचे झाले तर डिसेंबर 2014 पासून आतापर्यंत तो अमेरिकन डॉलरच्या तुलनेत 25 टक्क्यांहून अधिक कमकुवत झाला आहे. वर्षभरापूर्वी अमेरिकन डॉलरच्या तुलनेत रुपया 74.54 च्या पातळीवर होता.
या कारणांमुळे डॉलरची किंमत वाढत आहे –
वास्तविक, बदलत्या परिस्थितीमुळे संपूर्ण जगावर मंदीचा धोका निर्माण झाला आहे. अमेरिकेतील महागाई 41 वर्षांच्या उच्चांकावर आहे. यावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी फेडरल रिझर्व्ह वेगाने व्याजदर वाढवत आहे. मात्र, त्यानंतरही महागाई आटोक्यात येत नाही. अमेरिकेत व्याजदर वाढल्याचा फायदा अमेरिकन डॉलरला मिळत आहे. अमेरिका अधिकृतपणे मंदीच्या गर्तेत आहे आणि ब्रिटनसह इतर अनेक मोठ्या अर्थव्यवस्था कोसळण्याच्या मार्गावर आहेत.
मंदीच्या भीतीने परकीय गुंतवणूकदार उदयोन्मुख बाजारातून पैसे काढून घेत आहेत आणि सुरक्षित गुंतवणूक म्हणून डॉलर खरेदी करत आहेत. या घटनेमुळे यूएस डॉलरला अनपेक्षित मार्गाने बळ मिळाले आहे. या कारणास्तव, अनेक दशकांनंतर प्रथमच, अमेरिकन डॉलरचे मूल्य युरोपेक्षा जास्त झाले आहे, तर युरो हे अमेरिकन डॉलरपेक्षा महाग चलन होते. अमेरिकन डॉलरने आता जवळपास दोन दशकांतील सर्वात मजबूत पातळी गाठली आहे.
कमजोर रुपयाचा तुमच्यावर काय परिणाम होतो?
कोणत्याही देशाचे चलन कमकुवत होण्याचे अनेक परिणाम होतात. हे उदाहरणांद्वारे समजून घेऊया की, रुपया कमजोर झाल्यामुळे तुमच्यावर काय परिणाम होणार आहे? जर तुमचे मूल इतर कोणत्याही देशात शिकत असेल आणि तुम्ही त्याला भारतातून पैसे पाठवत असाल तर अशा परिस्थितीत तुम्हाला त्रास होणार आहे. यूएस डॉलरला जागतिक चलनाचा दर्जा असल्याने आणि ते सतत मजबूत होत असल्याने, तुम्ही रुपयात जे काही पाठवता ते डॉलरमध्ये रूपांतरित झाल्यावर त्याचे फारसे महत्त्व नसते.
यामुळे आता तुम्हाला पूर्वीपेक्षा जास्त पैसे पाठवावे लागणार आहेत. दुसरीकडे, जर तुमचे कोणी नातेवाईक किंवा नातेवाईक तुम्हाला इतर कोणत्याही देशातून पैसे पाठवत असतील तर तुम्हाला फायदा होणार आहे. आता तुम्हाला पाठवलेल्या जुन्या रकमेत जास्त पैसे मिळतील. तुम्ही व्यवसाय करत असाल तर तुमचा व्यवसाय आयात आधारित आहे की निर्यातीवर आधारित आहे यावर परिणाम अवलंबून असतो. कमजोर रुपयाचा फायदा निर्यातदारांना होणार आहे, तर आयातदारांना आता जुन्या प्रमाणात माल मागवण्यासाठी जास्त पैसे मोजावे लागणार आहेत.