Pradhan Mantri Ujjwala Yojana : प्रधानमंत्री उज्ज्वला योजना (Pradhan Mantri Ujjwala Yojana ) ही दारिद्र्यरेषेखालील (BPL) कुटुंबातील महिलांना LPG कनेक्शन देण्याची योजना आहे. ही योजना पेट्रोलियम आणि नैसर्गिक वायू मंत्रालयाने (Ministry of Petroleum and Natural Gas) लागू केली आहे.
प्रधानमंत्री उज्ज्वला योजना पंतप्रधान नरेंद्र मोदी (PM Narendra Modi) यांनी 1 मे 2016 रोजी बलिया, उत्तर प्रदेश येथे 8000 कोटी रुपयांच्या गुंतवणुकीसह 5 कोटी कुटुंबांसाठी सुरू केली. इंधन म्हणून एलपीजी (PM Free LPG Gas Cylinder) वापरल्याने आरोग्य आणि सभोवतालचे वातावरण स्वच्छ आणि श्वास घेण्यास मदत होईल. जीवाश्म इंधन आणि पारंपारिक इंधन यांसारख्या इंधनाच्या वापरामुळे महिला आणि खेड्यातील मुलांच्या आरोग्यावर गंभीर परिणाम होतो.याकडे देखील दुर्लक्षकरून चालणार नाही.
ग्रामीण भागातील गरीब कुटुंबांना स्वच्छ स्वयंपाकासाठी इंधन उपलब्ध करून देणे हा या योजनेचा मुख्य उद्देश आहे. म्हणून, 2016-17 या आर्थिक वर्षापासून ते 3 वर्षांच्या कालावधीसाठी लागू करण्यात आले.
प्रधानमंत्री उज्ज्वला योजनेची प्रमुख वैशिष्ट्ये
योजनेअंतर्गत बीपीएल कुटुंबातील प्रौढ महिलेच्या नावाने एलपीजी कनेक्शन जारी करण्यात आले आहे. मात्र कोणत्याही कुटुंबाला आधीपासून एलपीजी कनेक्शन नसावे अशी अट आहे. कनेक्शनची पात्रता सामाजिक-आर्थिक जात जनगणना (SECC) यादीनुसार ओळखली जाते.
केंद्र सरकारने 1600 रुपयांपर्यंतचे नवीन एलपीजी कनेक्शन दिले आहे. ग्राहकाने हॉट प्लेटची किंमत दिली आणि पहिली रिफिल खरेदी केली. येथे हे लक्षात घेण्यासारखे आहे की, पूर्वीच्या रिफिल प्रधानमंत्री उज्ज्वला योजनेच्या खरेदीवर ग्राहकांना हॉट प्लेट्सचा लाभ घेण्याचा पर्याय होता किंवा दोन्ही OMCs कडील कर्जावर शून्य व्याज आधारावर आणि EMI द्वारे वसूल केले गेले.
पंतप्रधान उज्ज्वला योजनेचे फायदे
वर चर्चा केल्याप्रमाणे एलपीजी कनेक्शन 5 कोटी बीपीएल कुटुंबांना मदत देते. प्रधानमंत्री उज्ज्वला योजनेअंतर्गत, एलपीजी कनेक्शनसाठी हॉट प्लेट्स खरेदी करण्यासाठी आणि तेल विपणन कंपन्यांद्वारे रिफिल प्रदान करण्यासाठी 1600 रुपयांची आर्थिक मदत दिली जाते. पीएम उज्ज्वला योजनेत 1600 रुपयांच्या प्रशासकीय खर्चात एक सिलेंडर प्रेशर रेग्युलेटर, बुकलेट, सेफ्टी होज इ. जे सरकारद्वारे व्यवस्थापित होते. या योजनेमुळे सुमारे 1 लाख रोजगार उपलब्ध झाला आणि किमान रु. 10,000 कोटी व्यवसायाची संधी उपलब्ध झाली. या योजनेने ‘मेक इन इंडिया’ मोहिमेलाही प्रोत्साहन दिले आहे.
उज्ज्वला योजनेत आवश्यक कागदपत्रे
बीपीएल रेशन कार्ड
फोटो ओळखपत्र (आधार कार्ड किंवा मतदार ओळखपत्र)
पासपोर्ट आकाराचा फोटो
रेशन पत्रिका, फ्लॅट वाटप / ताबा पत्र
पंतप्रधान उज्ज्वला योजनेंतर्गत अनेक लोक आधीच आले असले तरी पण आता आणखी कुटुंबे जोडल्यानंतर योजनेंतर्गत लाभार्थ्यांची संख्या मोठ्या प्रमाणात यशस्वी ठरते. तसेच या योजनेत महिलांना मदत करण्याचे उद्दिष्ट सरकारने ठेवले आहे आणि त्यासाठी केंद्र सरकारने त्यापैकी सुमारे 5 कोटी एलपीजी कनेक्शन दिले आहेत.
प्रधानमंत्री उज्ज्वला योजना (PMUY) सुधारित योजना
फेब्रुवारी 2018 पर्यंत, प्रधानमंत्री उज्ज्वला योजनेच्या उद्दिष्टांसाठी 4800 कोटी रुपयांच्या अतिरिक्त वाटपासह विस्तारित योजना (e-PMUY) अंतर्गत विस्तारित/आरामी ओळख निकषांसह 8 कोटी एलपीजी कनेक्शनमध्ये बदल करण्यात आला.
प्रधानमंत्री उज्ज्वला योजनेचे सुधारित उद्दिष्ट 2022 पर्यंत गाठले जाईल. ही योजना (PMUY) सर्व SC/ST कुटुंबांना समाविष्ट करण्यासाठी विस्तारित करण्यात आली. PMAY (ग्रामीण), अंत्योदय अन्न योजना (AAY), वनवासी, सर्वाधिक मागासवर्गीय (MBCs), चहा आणि माजी चहाच्या बागेतील जमाती, बेटांवर आणि नद्यांमध्ये राहणारे लोक इत्यादींचे लाभार्थी SECC व्यतिरिक्त ओळखल्या गेलेल्या कुटुंबांना हे आहेत. प्रधानमंत्री उज्ज्वला योजनेत देशभरातील 715 जिल्ह्यांचा समावेश झाला आहे.