Health Care Tips: आपण सर्वजण लहानपणापासून ऐकत आलो आहोत ‘An Apple a Day, Keeps Doctor Away’ म्हणजे जर आपण रोज एक सफरचंद (apple) खाल्लं तर आपण डॉक्टरांपासून दूर राहू शकतो कारण शरीरासाठी सर्वात फायदेशीर फळांच्या यादीत सफरचंदाचा क्रमांक एकावर येतो. यामध्ये जीवनसत्त्वे (vitamins), फायबर आणि अँटीऑक्सिडंट्स भरपूर प्रमाणात असतात. हे आपल्या शरीराला अनेक आजारांपासून दूर ठेवू शकते.
सफरचंद खाल्ल्याने आपल्या शरीराला फायदा होत असला तरी त्याच्या बिया जेवढी हानी पोहोचवू शकतात. बहुतेक लोक बिया काढून टाकल्यानंतरच सफरचंद खातात, पण कधी कधी चुकून एक-दोन बिया तोंडात गेल्या तर लोक तेही खातात. त्याचबरोबर सफरचंदाचा रस प्यायल्यानंतर त्याचे सर्व बिया पोटात जातात. या बातमीत आज आपण सफरचंदाच्या बियांवर (apple seeds) केलेल्या वैज्ञानिक संशोधनाबद्दल जाणून घेणार आहोत.
सफरचंद बिया विषारी आहेत का?
सफरचंदाच्या बिया मानवासाठी हानिकारक असतात यात शंका नाही पण जेव्हा एखादी व्यक्ती जास्त प्रमाणात सेवन करते तेव्हा ते नुकसान करतात. सफरचंदाच्या बियांमध्ये अमिग्डालिन (amygdalin) नावाचे संयुग असते जे विषारी असते. हे संयुग बियांच्या आत असते. बियांचे संरक्षण करण्यासाठी, त्यावर एक थर लावला जातो जो खूप कठीण असतो. जेव्हा बिया गिळल्या जातात तेव्हा पोटातील रसायने त्याचा थर तोडण्यास सक्षम नसतात, त्यामुळे विषारी संयुग बाहेर पडत नाही, परंतु बियाणे चघळले किंवा खाल्ले किंवा ते काही प्रकारे तोडले तर अॅमिग्डालिनचे हायड्रोजन सायनाइडमध्ये (hydrogen cyanide) रूपांतर होते. शरीरासाठी हे खूप हानिकारक (harmful to the body) आहे आणि जर ते जास्त प्रमाणात सेवन केले गेले तर यामुळे व्यक्तीचा मृत्यू देखील होऊ शकतो.
विष टाळण्यासाठी सफरचंद कसे खावे –
Rosaceae प्रजातीच्या फळांच्या बियांमध्ये अमिग्डालिन सामान्यत: जास्त प्रमाणात आढळते. या प्रजातीच्या फळांमध्ये सफरचंद, बदाम, जर्दाळू, पीच आणि चेरी यांचा समावेश होतो. सायनाइडचा वापर विष म्हणून केला जातो. त्यामुळे शरीरातील पेशींमध्ये ऑक्सिजन जाणे थांबते आणि काही मिनिटांतच व्यक्तीचा मृत्यू होतो. सायनाइडच्या थोड्या प्रमाणात डोकेदुखी, गोंधळ, अस्वस्थता आणि तणाव यासह शरीराला अल्पकालीन सौम्य नुकसान होऊ शकते. शरीरात सायनाईडचे प्रमाण जास्त झाल्यास त्या व्यक्तीला उच्च रक्तदाब, अर्धांगवायू, मूर्च्छा येण्याची शक्यता असते.
गंभीर प्रकरणांमध्ये, एखादी व्यक्ती कोमात जाऊ शकते आणि मृत्यूही होऊ शकते. तथापि एखाद्याला आजारी पडण्यासाठी आवश्यक असलेल्या सायनाइडचे प्रमाण त्यांच्या शरीराच्या वजनावर अवलंबून असते. लहान मुलांना याचा जास्त धोका असतो. यासोबतच सफरचंदाच्या बियाण्यांमुळे एखाद्या व्यक्तीचे किती नुकसान होऊ शकते, हे त्याने किती सफरचंदाचे बियाणे खाल्ले आणि ते विष सहन करण्याची क्षमता किती आहे यावर अवलंबून असते.
सफरचंदातील अमिग्डालिनचे प्रमाण देखील सफरचंदाच्या प्रकारावर अवलंबून असते. हे लक्षात ठेवले पाहिजे की, जरी अमिग्डालिन प्राणघातक नसले तरी त्यातील थोड्या प्रमाणात व्यक्ती आजारी पडू शकते, त्यामुळे सफरचंद खाताना त्याच्या बिया तोंडात न टाकणे चांगले.
सफरचंदाच्या बिया खाणे हानिकारक आहे का?
कधी कधी सफरचंदाच्या काही बिया तुमच्या आत आल्या तर काही हरकत नाही. परंतु रस किंवा इतर कोणत्याही प्रकारे बियाणे जास्त प्रमाणात घेणे हानिकारक असू शकते.
2015 च्या संशोधनानुसार, सफरचंदाच्या बियांच्या एका ग्रॅममध्ये ऍमिग्डालिनचे प्रमाण सफरचंदाच्या विविधतेनुसार एक ते चार मिलिग्रॅम दरम्यान असते. तथापि, बियाण्यांमधून सायनाइड सोडण्याचे प्रमाण खूपच कमी आहे. सुमारे 50-300 मिलीग्राम हायड्रोजन सायनाइडची मात्रा घातक ठरू शकते.
सफरचंदाच्या एका बियामध्ये 0.6 मिलीग्राम हायड्रोजन सायनाइड असते. म्हणजे 80 ते 500 बिया खाल्ल्याने माणसाचा जीव जाऊ शकतो. जर तुम्ही संपूर्ण सफरचंद बियांसह खाल्ले तर ते तुमचे कोणतेही नुकसान करणार नाही.
संशोधनात, शास्त्रज्ञांनी सल्ला दिला आहे की ऍमिग्डालिन टाळण्यासाठी, सफरचंद खाण्यापूर्वी आणि सफरचंदाचा रस पिण्यापूर्वी त्यांच्या बिया काढून टाकणे चांगले होईल. दुसऱ्या एका अहवालातही अनेक शास्त्रज्ञांचा असा विश्वास होता की सफरचंदाच्या बियांमध्ये अॅमिग्डालिनचे प्रमाण जास्त असल्याने ते काढल्यानंतर त्याचे बियाणे खाणे चांगले. सफरचंदाच्या बिया काढल्यानंतर मुलांना विशेषतः खायला द्यावे.
सफरचंद रस आणि स्मूदी कसे प्यावे –
सफरचंदाचा रस आणि स्मूदी बनवताना सफरचंदाचे तुकडे करून ज्युसरमध्ये टाकले जाते, ज्यामुळे शेक किंवा ज्यूस बनवताना सफरचंदासह बिया फुटतात, त्यामुळे त्यांच्यामधून काही प्रमाणात अमिग्डालिन बाहेर पडत असल्याचे स्पष्ट होते. रसात मिसळते. तथापि संशोधनादरम्यान कॅन केलेला रसामध्ये एमिग्डालिनचे प्रमाण 0.001 ते 0.007 प्रति मिलीलीटर प्रति मिलीलीटर असल्याचे आढळून आले, जे खूपच कमी आहे. शास्त्रज्ञांनी स्पष्ट केले आहे की, कॅन केलेला ज्यूसमध्ये असलेल्या अॅमिग्डालिनमुळे कोणतेही नुकसान होत नाही. मात्र सफरचंद खाण्यापूर्वी किंवा घरी त्याचा रस काढण्यापूर्वी बिया काढून टाकल्या पाहिजेत असा आग्रहही येथील शास्त्रज्ञांनी दिला.
सफरचंद आणि त्याची साल आरोग्यासाठी खूप चांगली आहे आणि त्यांना कोणताही धोका नाही. एका सफरचंदात आठ किंवा 10 बिया देखील असतात, ज्यामुळे आरोग्याला फारशी हानी होत नाही, परंतु फक्त हे लक्षात ठेवा की, कोणत्याही व्यक्तीने सफरचंदाच्या 80 पेक्षा जास्त बिया खाऊ नयेत.