RBI Digital Payments : गेल्या दोन वर्षांत देशात डिजिटल पेमेंट (Digital payments) झपाट्याने वाढले आहे. मात्र, यासोबतच फसवणुकीच्या (fraud) घटनाही वाढल्या आहेत. अनेक प्रकरणांमध्ये ग्राहकांच्या क्रेडिट किंवा डेबिट कार्डची (credit or debit card) माहितीही लीक झाली आहे, मात्र आता रिझर्व्ह बँकेच्या ( RBI) पुढाकाराने देशात 1 ऑक्टोबरपासून ‘टोकनायझेशन’ची (tokenization) सुविधा सुरू होणार आहे.
देशात डिजिटल पेमेंटची सुविधा ज्या वेगाने वाढली आहे, त्याच वेगाने व्यवहारांमध्ये फसवणुकीच्या घटनाही वाढल्या आहेत. अशा परिस्थितीत फसवणुकीच्या घटना रोखण्यासाठी रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) क्रेडिट-डेबिट कार्डचे टोकनीकरण करण्याची सुविधा आणत आहे.
या अंतर्गत, 1 ऑक्टोबरपासून, कार्ड नेटवर्क आणि कार्ड जारीकर्ता वगळता कोणीही कार्डचा डेटा जसे की कार्ड नंबर, कार्डची एक्सपायरी तारीख इत्यादी संग्रहित करू शकणार नाही. आता सहसा असे होते की तुम्ही ई-कॉमर्समधून ऑनलाइन खरेदी करता जिथे कार्ड सेव्ह करण्याचा पर्याय असतो. डेबिट किंवा क्रेडिट कार्डचे तपशील कोणत्याही प्लॅटफॉर्मवर सेव्ह करणे कोणत्याही धोक्यापेक्षा कमी नाही. पण आता आरबीआयने टोकनायझेशन सिस्टिम सुरू केल्यामुळे, कार्डधारकांना प्रत्येक व्यवहारानंतर कार्ड तपशील भरावा लागणार नाही.
आरबीआयने ग्राहकांना एक सुरक्षित पद्धत सुचवली आहे, ज्यामध्ये व्यवहाराच्या वेळी टोकन तयार केले जाईल. वैयक्तिक माहिती शेअर न करता या टोकनद्वारे पेमेंट केले जाऊ शकते. कार्ड टोकनायझेशनवर, व्यापारी तुमचे कार्ड तपशील जतन करू शकणार नाहीत. पेमेंट प्रक्रियेदरम्यान आता फक्त तुमचे टोकन व्यापाऱ्यासोबत शेअर केले जाईल, ज्यामुळे व्यवहारातील फसवणूक रोखण्यात मदत होईल .
टोकनायझेशन सिस्टम म्हणजे काय
टोकन तुमच्या डेबिट-क्रेडिट कार्ड नंबरला पर्यायी कोडने बदलण्यासाठी आहे. त्यानंतर तुम्ही कार्ड क्रमांकाऐवजी ऑनलाइन खरेदीदरम्यान हे टोकन वापरण्यास सक्षम असाल. टोकन वापरताना, सध्या डेबिट/क्रेडिट कार्ड व्यवहारांप्रमाणे तुम्हाला कार्ड क्रमांक, कार्डची कालबाह्यता तारीख, CVV इत्यादी प्रदान करावे लागणार नाहीत. यामुळे फसवणूक करणे कठीण होईल. तसेच, व्यापारी किंवा कंपन्या कार्डचे तपशील सेव्ह करू शकणार नाहीत.
सर्व कंपन्यांना कार्डधारकांची सर्व विद्यमान माहिती काढून टाकावी लागेल. प्रत्येक व्यवहारासाठी वेगळा कोड असेल. तुम्हाला तुमच्या कार्डच्या तपशीलाऐवजी युनिक कोड सेव्ह करावा लागेल. एक प्रकारे, कार्ड टोकनायझेशन पासवर्ड व्यवस्थापकाप्रमाणे काम करेल, जो ऑनलाइन व्यवहारादरम्यान एक अद्वितीय कोड तयार करेल.
टोकनायझेशनचे फायदे
कार्ड टोकनायझेशनचे अनेक फायदे आहेत. सामान्यतः, तुम्ही ऑनलाइन प्लॅटफॉर्मवरून खरेदी केल्यास, तुम्हाला प्रत्येक वेळी संपूर्ण कार्ड तपशील प्रविष्ट करावा लागेल. मात्र या सिस्टिमनंतर ऑनलाइन पेमेंट करताना कार्डचा तपशील भरावा लागणार नाही. टोकनायझेशन देखील तुम्हाला पूर्वीप्रमाणेच पेमेंट अनुभव देईल, परंतु ते अधिक सुरक्षित आणि सोयीस्कर असेल.
टोकनायझेशनची प्रक्रिया विनामूल्य आहे आणि कार्डधारक पेमेंट करण्यासाठी त्यांचे कोणतेही कार्ड वापरू शकतात. तुम्हाला हे टोकन लक्षात ठेवण्‍याची गरज नाही, कारण तुमच्या डेबिट/क्रेडिट कार्डचे तपशील लपवून ते सर्व्हरवर सुरक्षितपणे सेव्ह केले जाते.
प्रत्येक कार्डमध्ये एक अद्वितीय टोकन असते, त्यामुळे तुमचे डेबिट किंवा क्रेडिट कार्ड कालबाह्य झाल्यास आणि तुम्हाला नवीन कार्ड मिळाल्यास, नव्याने जारी केलेले कार्ड वापरून पैसे भरण्यासाठी तुम्हाला पुन्हा टोकन जनरेट करावे लागेल. एवढेच नाही तर ग्राहकांना त्यांनी वापरलेली सर्व टोकन कार्ड पाहण्याचा पर्याय दिला जाईल. तसेच, त्यांना वापरलेली नसलेली कार्डे काढण्याची परवानगी दिली जाईल.
टोकन कसे तयार करायचे
टोकनायझेशनची निवड करण्यासाठी, कार्डधारकाला व्यापारी वेबसाइट किंवा अॅपवर एकदाच नोंदणी करावी लागेल. नोंदणी करण्यासाठी, कार्डधारकाला त्याचे कार्ड तपशील भरावे लागतील आणि त्याची संमती द्यावी लागेल. यानंतर, तुम्हाला कोणत्या क्रेडिट-डेबिट कार्डने पैसे भरायचे आहेत हे सांगावे लागेल. यानंतर, सेव्ह कार्डवरील आरबीआय मार्गदर्शक तत्त्वावर क्लिक करून, तुम्हाला टोकनसाठी मंजुरी घ्यावी लागेल. यानंतर तुमच्या नोंदणीकृत मोबाइल क्रमांकावर ओटीपी येईल, जो प्रविष्ट करावा लागेल. तुमचे टोकन तयार होईल. हे टोकन पेमेंटसाठी वापरले जाऊ शकते. एकदा तुम्ही टोकन विनंतीवर विनंती केल्यानंतर, व्यापारी थेट क्रेडिट कार्ड/व्हिसा/मास्टरकार्ड/रुपे इ. जारी केलेल्या बँकेकडे विनंती पाठवेल.
सर्वप्रथम, तुम्हाला तुमच्या आवडत्या ई-कॉमर्स वेबसाइट किंवा अॅपला भेट देऊन वस्तू किंवा सेवा खरेदी करण्यासाठी पैसे द्यावे लागतील. तुम्ही चेकआउट करता तेव्हा, तुमचा पसंतीचा कार्ड पेमेंट पर्याय निवडा आणि CVV तपशील प्रविष्ट करा. त्यानंतर सुरक्षित तुमचे कार्ड किंवा सेव्ह कार्ड एजवरील आरबीआय मार्गदर्शक तत्त्वांवर क्लिक करा. सेव्ह वर टॅप करा आणि OTP टाका. यानंतर तुमचे क्रेडिट किंवा डेबिट कार्ड टोकन केले जाईल. आरबीआय ही टोकन सिस्टिम केवळ देशांतर्गत व्यवहारांसाठी सुरू करत आहे. याद्वारे तुम्ही ई-कॉमर्स वेबसाइटवर काही सेकंदात सहज पेमेंट करू शकाल.
कार्ड टोकनीकरण किती सुरक्षित आहे
बँकिंग फसवणूक टाळण्यासाठी, RBI ची टोकनायझेशन सिस्टिम क्रेडिट आणि डेबिट कार्डद्वारे व्यवहार पूर्वीपेक्षा अधिक सुरक्षित करेल. टोकनायझेशनमध्ये, वास्तविक कार्ड तपशील एका अद्वितीय कोडने बदलले जातात.
अशा प्रकारे, क्रेडिट आणि डेबिट कार्डचे वास्तविक तपशील व्यापाऱ्याकडे जाणार नाहीत, परंतु एक अद्वितीय कोड पाठविला जाईल. त्यामुळे पेमेंट करण्यासाठी आणि ऑनलाइन व्यापाऱ्यासोबत शेअर करण्यासाठी वास्तविक कार्ड तपशीलांपेक्षा टोकन अधिक सुरक्षित आहे. या उपक्रमामुळे कार्ड व्यवहार अधिक सुरक्षित, सुरक्षित आणि वापरकर्त्यांसाठी सोयीस्कर होण्याची अपेक्षा आहे.