Heart Diseases: सरकारी आरोग्य एजन्सी सेंटर फॉर डिसीज कंट्रोल अँड प्रिव्हेंशन (Disease Control and Prevention) नुसार, जगभरात दरवर्षी लाखो स्त्रिया आणि पुरुष हृदयविकारामुळे मरतात आणि हे मृत्यूचे प्रमुख कारण आहे. भारतातही हा आकडा खूप मोठा आहे. एका अहवालानुसार, देशात हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी रोग (cardiovascular disease) च्या रुग्णांची संख्या दरवर्षी वाढत आहे आणि मृत्यूची संख्या देखील झपाट्याने वाढली आहे. भयावह बाब म्हणजे भारतात अलिकडच्या काही वर्षांत 18 ते 30 वयोगटातील तरुणांना हृदयविकाराने घेरले आहे, त्यामुळे त्यांना आपला जीवही गमवावा लागला आहे.
हृदयविकाराची बहुतेक प्रकरणे खराब जीवनशैलीशी (with a poor lifestyle) संबंधित आहेत. धूम्रपान (smoking), मद्यपान (drinking) आणि नियमित व्यायाम न केल्याने या आजाराचा धोका वाढतो. अमेरिकन हार्ट असोसिएशनच्या मते, 80 टक्के हृदयरोग (heart disease) टाळता येण्याजोगे आहेत. यासाठी, तुम्हाला फक्त तुमच्या हृदयाचा त्रास होण्याची चिन्हे माहित असणे आवश्यक आहे. यानंतर तुम्ही तुमच्या शरीराच्या इतर भागांप्रमाणे तुमच्या हृदयाची काळजी घेऊ शकाल.
आजारापूर्वी हृदय ही चिन्हे देते –
फ्लोरिडामधील डेलरे मेडिकल सेंटरमधील कार्डिओथोरॅसिक सर्जरीचे वैद्यकीय संचालक डॉ. जेफ्री न्यूमन यांच्या मते, तुमच्या हृदयाचे आरोग्य सामान्यतः इजेक्शन फ्रॅक्शन्सद्वारे मोजले जाते. एक सामान्य इजेक्शन अंश 55 किंवा 60 टक्के असतो, याचा अर्थ हृदयात वाहणारे 60 टक्के रक्त सहज बाहेर टाकले जाते. हे सामान्य कार्य करणारे निरोगी हृदय मानले जाईल.
त्याच वेळी, जर तुमचे हृदय कमकुवत होऊ लागले. जर तुम्हाला हृदयविकाराचा झटका आला असेल किंवा तुम्हाला व्हॉल्व्युलर रोग असेल तर तुमच्या हृदयाचा इजेक्शन अंश कमी होतो. उदाहरणार्थ, जर एखाद्या रुग्णाला 30 टक्के इजेक्शन फ्रॅक्शन असेल, तर याचा अर्थ रुग्णाच्या हृदयाला योग्य प्रकारे रक्त वाहू शकत नाही. ही समस्या नंतर हृदयाच्या विफलतेचे कारण बनते. एखाद्या व्यक्तीच्या हृदयाचा इजेक्शन अंश जितका कमी असेल तितका हृदय अपयश आणि हृदयविकाराचा धोका जास्त असतो.
हृदयविकाराचा धोका कसा कमी करायचा –
डॉ. न्यूमन स्पष्ट करतात, “सर्वसाधारणपणे लोक त्यांच्या आरोग्याची काळजी घेतात परंतु त्यांच्या हृदयाच्या आरोग्याबाबत ते तितकेसे जागरूक नसतात. ते त्याकडे दुर्लक्ष करतात. खराब खाण्याच्या सवयी, लठ्ठपणा, व्यायामाचा अभाव, आळस किंवा शारीरिक श्रम न करण्याच्या सवयी. याने हृदयावर वाईट परिणाम होतो. हृदयाच्या आरोग्याचा मुख्यत्वे आपल्या जीवनशैलीशी संबंध असतो. जीवनशैली सुधारून हे टाळता येते.आपल्याकडे असे अनेक रुग्ण आढळतात ज्यांना मधुमेह किंवा रक्तातील साखरेचे प्रमाण नियंत्रणाबाहेर होते.
यासोबतच तो धूम्रपान करत नाही आणि कोणतीही शारीरिक क्रिया करत नाही. म्हातारपणीही एक प्रकारे आरोग्याला बगल देऊन चालतात. यानंतर वयाची 50 , 60 किंवा 70 वर्षे पूर्ण होताच त्यांचे शरीर खराब होऊ लागते. तुम्ही कायमचे जगू शकत नाही पण तुम्ही स्वतःची काळजी घेऊन तुमचे आयुष्य चांगले बनवू शकता.
श्वास घेण्यास त्रास होणे हे हृदयविकाराचे लक्षण आहे –
डॉ. न्यूमन यांच्या म्हणण्यानुसार, “तुमच्या सामान्य जीवनात, तुमच्या बेडरूममधून स्वयंपाकघरात जाताना तुम्हाला श्वास घेण्यास त्रास होऊ लागला आणि तुम्हाला एखाद्या ठिकाणी थांबून किंवा बसून श्वास घ्यावा लागला, तर हे तुमचे हृदय कमकुवत झाल्याचे लक्षण आहे. हे एक प्रारंभिक लक्षण आहे.” हे एक चिन्ह आहे जे सूचित करते की तुमचे हृदय योग्यरित्या रक्त पंप करत नाही आणि रक्त तुमच्या फुफ्फुसांमध्ये योग्यरित्या पंप करत नाही.
छातीत दुखणे हे हृदयविकाराचे लक्षण असू शकते –
जर तुम्ही तुमच्या बेडरूममधून स्वयंपाकघरात गेलात आणि तुम्हाला छातीत दुखू लागले. यानंतर तुम्ही बसता आणि आराम केल्यावर तुम्हाला बरे वाटते, तर हे देखील हृदयविकाराचे लक्षण आहे.
वारंवार होणाऱ्या मूर्च्छाकडे दुर्लक्ष करू नका –
जर तुम्हाला वारंवार मूर्च्छा येत असेल तर तुम्हाला व्हॉल्व्युलर हार्ट समस्या असू शकते. दैनंदिन कामात चक्कर येणे किंवा बेहोशी होणे धोकादायक आहे. हे महाधमनी स्टेनोसिस रोगाचे लक्षण आहे ज्यामध्ये तुमच्या हृदयाचे वाल्व अरुंद होऊ लागतात.
जास्त सूज आणि वजन वाढणे –
डॉ. न्यूमन स्पष्ट करतात की जेव्हा तुमचा रक्तप्रवाह योग्य नसतो किंवा तुमचे हृदय शरीराच्या खालच्या भागात रक्त वाहून नेण्यास असमर्थ असते, तेव्हा तुम्हाला ही समस्या असू शकते. शरीराच्या खालच्या भागात सूज येत असेल तर ते कमकुवत हृदयाचे लक्षण आहे.
डॉ न्यूमन पुढे म्हणाले, “वेळोवेळी प्रत्येक व्यक्तीच्या हृदयाचे ठोके चढ-उतार होत राहतात. ताणतणाव, अथक परिश्रम, व्यायाम तसेच जास्त प्रमाणात मद्य आणि कॅफीनचे सेवन केल्याने तुमच्या हृदयाचे ठोके सामान्यपेक्षा जास्त होऊ शकतात, परंतु तुमच्या हृदयाचे ठोके सामान्यपेक्षा जास्त असल्यास किंवा तुमच्या हृदयाचे ठोके वारंवार चढ-उतार होत असल्यास, तुम्ही ताबडतोब डॉक्टरांना भेटले पाहिजे.