Monkeypox: भारतात आतापर्यंत मंकीपॉक्सची ( Monkeypox) चार प्रकरणे नोंदवली गेली आहेत यात तीन केरळमधील आणि एक दिल्लीमधील आहे . सर्वात अलीकडील रुग्ण दिल्लीतील 34 वर्षांचा माणूस आहे ज्याचा परदेश प्रवासाचा कोणताही इतिहास नाही.
कोरोना नंतर या नवीन विषाणू मुळे पुन्हा एकदा प्रत्येकाला भीतीच्या छायेत जगणे भाग पडले आहे. प्रत्येकाच्या मनात अनेक प्रश्न निर्माण होत आहेत, या सर्व प्रश्नांची उत्तरे या रिपोर्टमध्ये जाणून घेऊ.
प्रश्न- मंकीपॉक्स म्हणजे काय?
उत्तर- मंकीपॉक्स हा विषाणूजन्य झुनोसिस आहे (प्राण्यांपासून मानवांमध्ये पसरलेला विषाणू) ज्याची लक्षणे पूर्वी स्मॉलपॉक्सच्या रूग्णांमध्ये दिसल्यासारखीच आहेत, जरी ती वैद्यकीयदृष्ट्या कमी गंभीर आहे. मंकीपॉक्स विषाणूचे दोन वेगळे अनुवांशिक गट आहेत – मध्य आफ्रिकन (कॉंगो बेसिन) प्रकार आणि पश्चिम आफ्रिकन. काँगो बेसिन फॉर्ममुळे भूतकाळात अधिक गंभीर रोग झाले आहेत आणि ते अधिक सांसर्गिक मानले जातात.
प्रश्न- लक्षणे काय आहेत आणि पुनर्प्राप्ती कालावधी काय आहे?
उत्तर- मंकीपॉक्सची लक्षणे साधारणपणे दोन ते चार आठवडे टिकतात. सामान्य लोकसंख्येतील मृत्यूचे प्रमाण ऐतिहासिकदृष्ट्या शून्य ते 11 टक्क्यांच्या दरम्यान आहे आणि लहान मुलांमध्ये ते जास्त आहे. अलीकडच्या काळात मृत्यूचे प्रमाण तीन ते सहा टक्क्यांच्या आसपास आहे.
मंकीपॉक्स सामान्यत: ताप, डोकेदुखी, तीन आठवड्यांपर्यंत पुरळ, घसा खवखवणे, खोकला आणि फोडांसह प्रकट होतो. लक्षणेंमध्‍ये फोडांचा समावेश होतो, जे साधारणपणे ताप आल्‍यानंतर एक ते तीन दिवसांच्‍या आत सुरू होतात, सुमारे दोन ते चार आठवडे टिकतात आणि उपचार सुरू राहेपर्यंत अनेकदा वेदनादायक असतात. त्यांना खाजही येते.
प्रश्न- मंकीपॉक्सची चाचणी कशी केली जाते?
उत्तर- या आजाराची चाचणी केवळ पीसीआर तंत्राने केली जाते. पण नमुना घेण्यासाठी त्वचेवरील दाण्यांमधून नमुना घेतला जातो. याशिवाय रुग्णाच्या रक्ताचा नमुना घेतला जातो. दोन्ही चाचण्यांद्वारे मंकीपॉक्सची पुष्टी होते.
प्रश्न- त्याचा प्रसार कसा होतो?
उत्तर- विषाणूचा मानव-ते-मानवी प्रसार प्रामुख्याने संक्रमित व्यक्तीच्या संपर्कातून होतो, सामान्यतः संक्रमित रुग्णाच्या दीर्घकाळ संपर्कामुळे देखील विषाणू एका व्यक्तीकडून दुसऱ्या व्यक्तीमध्ये पसरतो. शरीरातील द्रवपदार्थ किंवा जखमांच्या प्रत्यक्ष किंवा अप्रत्यक्ष संपर्कातून, जसे की संक्रमित व्यक्तीच्या दूषित कपड्यांद्वारे त्याचा प्रसार होऊ शकतो. हे उंदीर, गिलहरी आणि माकडांसह लहान संक्रमित प्राण्यांच्या चाव्याव्दारे किंवा ओरखडे किंवा त्यांच्या मांसाद्वारे प्राण्यापासून मानवापर्यंत पसरू शकते.
प्रश्न- मंकीपॉक्सचा धोका कोणाला आहे?
उत्तर- याचा अर्थ भारतातील काही लोकांना मंकीपॉक्स होण्याची शक्यता कमी आहे. ज्या लोकांना त्यांच्या आयुष्यात कधीतरी स्मॉलपॉक्स किंवा चेचक झाला आहे. ज्या लोकांना कांजिण्या किंवा स्मॉलपॉक्सची लस लागली आहे. 1975-80 च्या कालखंडानंतर भारतात स्मॉलपॉक्सची लस बंद करण्यात आली होती, त्यामुळे 1980 नंतर जन्मलेल्या लोकांना जास्त धोका असल्याचे मानले जाते. चारही प्रकरणे बारकाईने पाहिल्यास काही गोष्टी स्पष्ट होतात. चौघेही 40 वर्षांपेक्षा कमी वयाचे आहेत. चौघेही पुरुष आहेत, चारपैकी तीन आफ्रिकन देशांमध्ये गेले आहेत. दिल्लीतील रुग्ण हिमाचल प्रदेशातून पार्टी करून परतला आहे.
प्रश्न- माकडपॉक्ससाठी कोणाकडे काही औषध आहे का?
उत्तर- मंकीपॉक्स साधारणपणे 21 दिवसांत स्वतःच बरा होतो. मात्र, अमेरिकेत एक औषध समोर आले आहे. CDC म्हणजेच सेंटर फॉर डिसीज कंट्रोल ऑफ अमेरिकेने टेकोव्हिरिमेट हे औषध वापरण्याची शिफारस केली आहे, परंतु हे औषध अद्याप भारतात उपलब्ध नाही. अमेरिकेत माकडपॉक्सच्या रुग्णांनाही चेचकांवर लस दिली जात आहे. हे औषध सुरुवातीच्या आजारात काही प्रमाणात आराम देऊ शकते, जरी 7 दिवस उलटून गेल्यानंतर त्याचा फारसा फायदा झालेला दिसत नाही.
युरोपातील औषध प्राधिकरण एजन्सी EMA ने मंकीपॉक्सच्या उपचारासाठी इम्व्हॅनेक्स औषध वापरण्याची शिफारस केली आहे. हे औषध स्मॉलपॉक्सच्या उपचारासाठी बनवले आहे.
तथापि, दिल्लीच्या लोकनायक रुग्णालयात दाखल असलेल्या 31 वर्षीय रुग्णावर उपचार करणारे डॉ सुरेश कुमार म्हणतात की, सध्या वेगळ्या औषधांची गरज नाही. या आजाराची काही प्रकरणे नक्कीच येतील पण मोठ्या प्रमाणावर पसरणार नाहीत. तापासह त्वचेवर लाल पुरळ किंवा पाणचट पुरळ असल्यास शासकीय रुग्णालयात जावे. सध्या भारतात चाचणीचे काम सरकारच्या माध्यमातून केले जाणार आहे.
प्रश्न- संसर्गाचा कालावधी आणि प्रसार संभाव्य कालावधी काय आहे?
उत्तर- संसर्गाचा कालावधी (लक्षणे सुरू झाल्यापासून संसर्गातून बरे होण्याचा कालावधी) साधारणपणे सहा ते 13 दिवसांचा असतो परंतु तो पाच ते 21 दिवसांपर्यंतही टिकू शकतो. शरीरात पुरळ येण्याच्या एक ते दोन दिवस आधी संसर्गाचा कालावधी सुरू होतो आणि जखमेतील सर्व खरुज कोरडे होईपर्यंत किंवा पडेपर्यंत चालू राहतो.
प्रश्न- मंकीपॉक्स लैंगिकरित्या संक्रमित होतो का?
उत्तर- जागतिक आरोग्य संघटनेचे महासंचालक टेड्रोस अॅधानोम गेब्रेयसस यांनी मंकीपॉक्सला आंतरराष्ट्रीय चिंतेची सार्वजनिक आरोग्य आणीबाणी म्हणून घोषित केले, ‘सध्या, हा एक उद्रेक आहे जो पुरुषांशी लैंगिक संबंध ठेवणाऱ्या पुरुषांमध्ये, विशेषत: लोकांमध्ये केंद्रित आहे. जे अनेक लोकांसोबत सेक्स करतात. याचा अर्थ हा एक उद्रेक आहे जो योग्य गटांमध्ये योग्य रणनीतीने थांबविला जाऊ शकतो.
‘न्यू इंग्लंड जर्नल ऑफ मेडिसीन’ मध्ये गेल्या गुरुवारी प्रकाशित झालेल्या एका संशोधनात असे आढळून आले की 95 टक्के प्रकरणे लैंगिक क्रियांद्वारे प्रसारित केली गेली आहेत आणि संक्रमित झालेल्यांपैकी 98 टक्के समलिंगी किंवा उभयलिंगी (स्त्री आणि पुरुष दोघांबरोबर लैंगिक संबंध ठेवणारे) पुरुष आहेत. संशोधनात 528 पुष्टी झालेल्या संसर्गांचा अभ्यास करण्यात आला आहे.
प्रश्न- मंकीपॉक्स हा नवीन आजार आहे का?
उत्तर नाही. मानवांमध्ये मंकीपॉक्स प्रथम 1970 मध्ये काँगो प्रजासत्ताकमध्ये ओळखले गेले. तेव्हापासून, बहुसंख्य प्रकरणे काँगो बेसिनच्या ग्रामीण, पर्जन्यवन भागात, विशेषत: काँगो प्रजासत्ताकमध्ये नोंदवली गेली आहेत आणि संपूर्ण मध्य आणि पश्चिम आफ्रिकेतून संक्रमण वाढत्या प्रमाणात नोंदवले गेले आहे.
1970 पासून, 11 आफ्रिकन देशांमध्ये मंकीपॉक्सची प्रकरणे आढळून आली आहेत. आफ्रिकेबाहेर माकडपॉक्सचा पहिला उद्रेक 2003 मध्ये अमेरिकेत झाला. या उद्रेकामुळे, अमेरिकेत मंकीपॉक्सची 70 हून अधिक प्रकरणे नोंदवली गेली.
सप्टेंबर 2018, डिसेंबर 2019, मे 2021 आणि मे 2022, मे 2019 मध्ये सिंगापूर आणि नोव्हेंबर 2021 मध्ये यूएस या वर्षी मे महिन्यात, अनेक नॉन-प्रकोप देशांमध्ये मंकीपॉक्सची प्रकरणे ओळखली गेली. जागतिक स्तरावर, 75 देशांमध्ये मंकीपॉक्सची 16,000 हून अधिक प्रकरणे नोंदवली गेली आहेत आणि या प्रादुर्भावामुळे पाच लोकांचा मृत्यू झाला आहे.