Medicinal Plant Farming: देशात गेल्या काही वर्षांपासून औषधी वनस्पतीच्या शेतीकडे (Medicinal Plant Farming) शेतकऱ्यांचा कल वाढला आहे. सर्पगंधा (Sarpagandha Crop) हे देखील एक औषधी पिकं (Medicinal Crop) असून याची शेती (Farming) आता देशातील शेतकरी बांधव (Farmer) मोठ्या प्रमाणात करत असल्याचे चित्र आहे.
ही वनस्पती औषधी गुणधर्मांनी समृद्ध असून याचे पिकं बहुवर्षीय पीक म्हणून ओळखले जात आहे. मित्रांनो या वनस्पतीपासून अनेक प्रकारची औषधे तयार केली जातात. यामुळे या पिकाला बाजारात बारामाही मागणी असते. खरं पाहता कोरोना काळापासून सर्वांची धाव आयुर्वेदाकडे वाढली आहे, त्यामुळे सर्पगंधाची मागणी देखील खूपच वाढली आहे.
जर तुम्ही शेती करत असाल, तर पारंपारिक शेतीऐवजी, या पिकाची लागवड (Sarpagandha Farming) तुमच्यासाठी खूप फायदेशीर ठरणार असल्याचा दावा जाणकार लोकांकडून केला जात आहे. निश्चितचं या पिकाची शेती करून तुम्ही तुमचे जीवन सुधारू शकणार आहात.
सर्पगंधाच्या लागवडीसाठी योग्य हवामान व माती
सर्पगंधाच्या लागवडीतून चांगले उत्पादन मिळविण्यासाठी उष्ण व अधिक दमट हवामान आवश्यक आहे. यासाठी, तापमान 10 ते 38 अंश सेंटीग्रेडच्या आसपास असले पाहिजे, तरच आपण त्याच्या लागवडीत यशस्वी होऊ शकता. सर्पगंधाच्या लागवडीसाठी योग्य जमिनीबद्दल सांगायचे तर, त्याची लागवड वालुकामय चिकणमाती, चिकणमाती आणि भारी जमिनीतही केली जाते. यासाठी जमिनीत पुरेशा प्रमाणात सेंद्रिय पदार्थ असावेत. मातीचा pH मूल्य 8.5 पेक्षा जास्त नसावे.
सर्पगंधाची लागवड करण्यासाठी योग्य वेळ
सर्पगंधाच्या लागवडीसाठी उष्ण आणि ओलसर हवामान आवश्यक असते आणि त्याच वेळी रोपवाटिकेमध्ये लागवडीपूर्वी रोपे तयार केली जातात. त्यामुळे सर्पगंधाच्या लागवडीमध्ये रोपाची तयारी मे-जूनमध्ये करून ऑगस्टमध्ये लावणी करावी.
शेत तयार करण्याची प्रक्रिया
मशागतीची पहिली प्रक्रिया नांगरणीची आहे, त्यामुळे सर्पगंधाच्या लागवडीसाठी प्रथम खोल नांगरणी करावी लागते आणि त्यानंतर 2 ते 3 टन शेणखत संपूर्ण शेतात टाकावे लागते. यानंतर शेतात उगवलेले तण सहज काढता यावे म्हणून शेतात बेड तयार केले जातात. लावणीच्या वेळी एका रोपापासून दुसऱ्या रोपापर्यंतचे अंतर 30 सें.मी. असावे असा सल्ला दिला जातो.
बियाण्याचे प्रमाण आणि त्यावर उपचार पद्धती
या वनस्पतीच्या लागवडीसाठी, एक एकर जमीन लागवडीसाठी 3 ते 4 किलो बियाणे आवश्यक असते. पेरणीपूर्वी बियाण्यास 2 ग्रॅम थायरम प्रति किलो याप्रमाणे प्रक्रिया करावी.
रोपे तयार करण्याची संपूर्ण पद्धत
सर्पगंधा वनस्पतीची लांबी 30 ते 75 सेमी, त्याची पाने 10 ते 15 सेमी लांब आणि चमकदार असतात. त्याची रोपटी बी, रूट, कटिंग अशा तीन प्रकारे तयार केली जाते.
बीपासून रोप तयार करण्याची पद्धत
सर्पगंधा लागवड रोप लावून केली जाते यासाठी रोपवाटिकेत रोपे तयार केली जातात. बियाण्यापासून रोपे तयार करायचे असल्यास, प्रथम बियाणे 24 तास आधी पाण्यात ठेवावे लागेल. आणि त्यानंतरच ते रोपवाटीकेत लावले जाते.
कलम पद्धत
सर्पगंधा रोपांची मुळे आणि देठ या दोन्हीपासून कटिंग करता येते. स्टेमद्वारे कटिंग्ज तयार करण्यासाठी, 15 ते 20 सेमी लांबीच्या काड्या कापून घ्या आणि प्रत्येक स्टेममध्ये 2 ते 3 गाठी असणे आवश्यक आहे. या कटिंगचे किंवा कलमचे रोपवाटिकेत प्रथम रोपण करा. साधारण 4 ते 6 आठवड्यांत मुळे तयार होऊ लागतात. मुळे तयार झाल्यानंतर, झाडे काळजीपूर्वक काढून टाका आणि मुख्य शेतात त्यांचे पुनर्रोपण करा.
मुळांद्वारे कलम तयार करण्याची पद्धत
मुळापासून कटिंग तयार करण्यासाठी, मुळे 2.5 ते 5 सेमी लांबीमध्ये कापून घ्या. यानंतर रोपवाटिकेत मुळे लावावीत. वनस्पती सुमारे 3 आठवड्यांत वाढू लागते.