Bhau Beej : यावर्षी ऑक्टोबर महिन्याच्या शेवटी दिवाळीला (Diwali 2022 Date) सुरुवात होत आहे. हा सण (Diwali) संपूर्ण देशभर मोठ्या जल्लोषात साजरी करतात.
या सणाला ‘वसू बारस’ (Vasu Baras) ने सुरुवात होते तर ‘भाऊबीज’ ने दिवाळीचा शेवट होतो. बहीण भावाच्या अतूट प्रेमाचं नातं जपणारा दिवस म्हणजेच भाऊबीज (Bhau Beej 2022).
यम-यमुनेची कथा
शास्त्रानुसार भगवान सूर्य नारायण आणि संज्ञा यांना दोन मुले होती – एक मुलगा यमराज आणि दुसरी मुलगी यमुना. पण एक वेळ अशी आली की सूर्याचे तेज सहन न झाल्याने ही संज्ञा उत्तर ध्रुवावर सावली म्हणून जगू लागली.
त्यामुळे तापी नदी आणि शनिदेवाचा जन्म झाला. उत्तर ध्रुवावर स्थायिक झाल्यानंतर यम आणि यमुना यांच्याशी संज्ञा (छाया) यांच्या वागण्यात फरक पडला. यामुळे व्यथित होऊन यमाने स्वतःचे शहर यमपुरी वसवले.
त्याच वेळी, यमपुरीमध्ये आपला भाऊ यम पाप्यांना शिक्षा करताना पाहून यमुना दु:खी झाली असती, म्हणून ती गोलोकात राहू लागली, परंतु यम आणि यमुना या दोघांच्याही भावा-बहिणींमध्ये खूप स्नेह होता.
असाच वेळ निघून गेला, मग अचानक एके दिवशी यमाला त्याची बहीण यमुना आठवली. यमराज आपली बहीण यमुनेवर खूप प्रेम करायचे, पण कामाच्या व्यस्ततेमुळे तो बहिणीला भेटायला जाऊ शकला नाही.
त्यानंतर कार्तिक शुक्ल पक्ष द्वितीयेच्या दिवशी यमुनेने भाऊ यमराजाला भोजनासाठी बोलावले आणि त्याला आपल्या घरी येण्याचे वचन दिले. अशा स्थितीत यमराजांनी विचार केला की मी माझा जीव गमावणार आहे.
कोणीही मला त्यांच्या घरी बोलावू इच्छित नाही. माझी बहीण ज्या सद्भावनेने मला हाक मारत आहे त्याचे पालन करणे हे माझे कर्तव्य आहे. बहिणीच्या घरी येताना यमराजांनी नरकात राहणाऱ्या जीवांना मुक्त केले. यमराज आपल्या घरी येताना पाहून यमुनेच्या आनंदाला पारावार उरला नाही.
यमुनेने वरदान मागितले होते
आंघोळीनंतर यमुनेने यमराजाला पूजन करून, स्वादिष्ट पदार्थ खाऊन भोजन दिले. यमुनेच्या या आदरातिथ्याने प्रसन्न झालेल्या यमराजांनी बहिणीला वरदान मागण्याची आज्ञा केली. तेव्हा यमुना म्हणाली, हे भद्रा! तुम्ही दरवर्षी या दिवशी माझ्या घरी या आणि माझ्याप्रमाणेच या दिवशी आपल्या भावाला आदराने वागवणाऱ्या बहिणीने तुम्हाला घाबरू नये.
‘ यमराज ‘तथास्तु’ म्हणत यमुनेला अनमोल वस्त्रे सोडून यमलोकाकडे निघाले. तेव्हापासून हा सण साजरा करण्याची परंपरा या दिवसापासून सुरू आहे. त्यामुळे भाऊबीजच्या दिवशी यमराज आणि यमुनेचीही पूजा करावी, असे मानले जाते.
भाऊबीजचे धार्मिक महत्त्व
धार्मिक ग्रंथांनुसार, कार्तिक शुक्ल द्वितीयेच्या दिवशी यमुनेला तिचा भाऊ यमाचा आदर करण्यासाठी वरदान मिळाले होते, त्यामुळे भाऊबीजला यम द्वितीया म्हणूनही ओळखले जाते. (Religious Significance of Bhaubij) वास्तविक, यमराजाच्या वरदानानुसार जो व्यक्ती या दिवशी यमुनेत स्नान करून यमाची पूजा करेल, त्याला मृत्यूनंतर यमलोकात जाण्याची गरज नाही.
दुसरीकडे, सूर्याची कन्या यमुना हिला सर्व संकटे दूर करणारी देवी स्वरूपा मानली जाते. याच कारणामुळे यमद्वितीयेच्या दिवशी यमुना नदीत स्नान करून यमुना आणि यमराजाची पूजा करण्याचे विशेष महत्त्व आहे.
या दिवशी बहिणी आपल्या भावाला तिलक लावून यमराजाला दीर्घायुष्यासाठी हात जोडून प्रार्थना करतात. पुराणानुसार या दिवशी केलेल्या पूजेने यमराज प्रसन्न होतात आणि इच्छित फळ देतात,