UPI Without Internet: इंटरनेटशिवाय डिजिटल पेमेंट (Digital payment without internet) सक्षम करणार्‍या यूपीआई लाइटची (UPI Lite) अनेक महिन्यांची प्रतीक्षा संपली आहे. काही महिन्यांपूर्वी, RBI ने इंटरनेटशिवाय फीचर फोनसाठी यूपीआईची नवीन आवृत्ती UPI123Pay लॉन्च केली होती. आता केंद्रीय बँकेने (central bank) UPI Lite फीचर लाँच केले आहे, जे स्मार्टफोन वापरकर्त्यांना इंटरनेटशिवाय यूपीआई (UPI without internet) व्यवहार करण्यास सक्षम करेल.
यामुळे आता ते युजर्स UPI सह व्यवहार करू शकतील, ज्यांच्याकडे स्मार्टफोन आहे, परंतु काही कारणास्तव इंटरनेट काम करत नाही. हे पाऊल आर्थिक समावेशनाला चालना देणारे ठरेल, असा विश्वास रिझर्व्ह बँकेने (Reserve Bank) व्यक्त केला आहे.
UPI Lite वॉलेट प्रमाणे काम करते –
UPI लाइट लोकांना इंटरनेटशिवाय केवळ पीक टाइममध्येच नव्हे तर डाउन टाइममध्येही व्यवहार करण्यास सक्षम करेल. हे कमी मूल्याच्या व्यवहारासारखे कार्य करते. हे UPI सारखे कार्य करते, परंतु त्यापेक्षा सोपे आणि जलद आहे. UPI थेट बँक खात्यात प्रवेश करते आणि खात्यातूनच पैसे पाठवते. तर UPI Lite हे ऑन-डिव्हाइस वॉलेटसारखे आहे. या वॉलेटमध्ये, वापरकर्ते आगाऊ निधी जोडू शकतात आणि त्या पैशातून व्यवहार करू शकतात. पैसे पाठवण्यासाठी इंटरनेटची गरज नाही.
UPI Lite आणखी चांगले बनवण्यावर काम करत आहे –
हे वॉलेटसारखे काम करत असल्याने, तुम्हाला इंटरनेटशी कनेक्ट करून त्यात पैसे टाकावे लागतील. त्यानंतर तुम्ही UPI Lite Wallet सह कोणत्याही परिस्थितीत व्यवहार करू शकाल. मात्र, ज्या व्यक्तीकडे पैसे पाठवले जात आहेत त्यांच्याकडे इंटरनेट असणे आवश्यक आहे, अन्यथा पैसे त्याच्याकडे त्वरित जाणार नाहीत. नंतर जेव्हा ती व्यक्ती ऑनलाइन असेल म्हणजेच त्याचे इंटरनेट चालू होईल तेव्हा त्याला पैसे मिळतील. NPCI सध्या UPI Lite आणखी चांगले बनवण्यावर काम करत आहे. NPCI ला UPI Lite पूर्णपणे ऑफलाइन काम करता यावे अशी इच्छा आहे, ज्यासाठी सध्या R&D काम सुरू आहे.
UPI Lite सह या सर्व मर्यादा –
UPI Lite चे आणखी एक वैशिष्ट्य म्हणजे पेमेंट करण्यासाठी UPI पिन टाकण्याची गरज नाही. ते तुमच्या वॉलेटमध्ये जोडलेल्या निधीमध्ये थेट प्रवेश करते आणि त्यातून पेमेंट करते. UPI Lite चे आणखी एक वैशिष्ट्य म्हणजे एका मर्यादेत व्यवहार करणे शक्य आहे. या वॉलेटमध्ये पैसे जोडण्याचीही मर्यादा आहे. तुम्ही UPI Lite वॉलेटमध्ये जास्तीत जास्त 2000 रुपये जोडू शकता आणि यासह, एका वेळी जास्तीत जास्त 200 रुपये भरता येतील. मात्र दैनंदिन व्यवहारांवर मर्यादा नाही. तुम्ही एकदा 2000 रुपये वापरल्यानंतर, तुम्ही त्याच दिवशी आवश्यक तितक्या वेळा 2-2 हजार रुपये जोडू शकता.
सध्या या बँकांच्या वापरकर्त्यांनाच फायदा होणार आहे –
UPI Lite फीचर फक्त BHIM अॅप वापरणाऱ्या लोकांसाठीच सुरू झाले आहे. सध्या, आठ बँका UPIlite वैशिष्ट्याला समर्थन देत आहेत. यामध्ये स्टेट बँक ऑफ इंडिया (State Bank of India), युनियन बँक ऑफ इंडिया, एचडीएफसी बँक, इंडियन बँक, कॅनरा बँक, पंजाब नॅशनल बँक, कोटक महिंद्रा बँक आणि उत्कर्ष स्मॉल फायनान्स बँक यांचा समावेश आहे. येत्या काळात इतर बँकाही या सुविधा वापरण्यास सुरुवात करतील. त्याच वेळी, UPI Lite वैशिष्ट्याची सुविधा BHIM अॅप व्यतिरिक्त इतर UPI अॅप्सना देखील दिली जाऊ शकते अशी अपेक्षा आहे.
UPI च्या माध्यमातून व्यवहार वाढतील –
याआधी फीचर फोनसाठी UPI लाँच प्रसंगी राज्यपाल दास म्हणाले होते की, फीचर फोनसाठी UPI मुळे ग्रामीण भागातील लोकांना मदत होईल जे स्मार्टफोन घेऊ शकत नाहीत आणि यामुळे ते UPI च्या लाभांपासून वंचित आहेत. UPI123pay द्वारे, वापरकर्त्यांना UPI चे स्कॅन आणि पे वैशिष्ट्य वगळता सर्व वैशिष्ट्ये मिळतात. यासाठी इंटरनेट कनेक्शन देखील आवश्यक नाही. ग्राहक या सुविधेचा वापर करून त्यांचे बँक खाते त्यांच्या फीचर फोनशी लिंक करू शकतात. UPI भारतात 2016 मध्ये लाँच झाला होता. तेव्हापासून UPI च्या माध्यमातून होणारे व्यवहार अनेक पटींनी वाढले आहेत.